JHERONYMUS BOSCH
Calvarie met schenker
VoorspraakJheronimus Bosch heeft op dit paneeltje een voorspraakprocedure in beeld gebracht.Dit werk laat zien dat Bosch in zijn begintijd nog 'gewone' schilderijen produceerde, zoals ze gebruikelijk waren in zijn tijd. Calvarië geldt als zijn vroegst bewaard gebleven werk. De ons onbekende schenker zit nederig geknield te bidden voor zijn zieleheil in gezelschap van Petrus, te herkennen aan zijn sleutels. Petrus richt het woord tot Maria ten gunste van zijn beschermeling en vermoedelijke naamgenoot, naar wie hij uitdrukkelijk wijst. Tegelijk vraagt Johannes met evangelieboek en met hetzelfde welsprekende handgebaar aan Maria om als middelares op te treden bij de Gekruisigde. Deze drie heiligen zijn min of meer geschilderd als standbeelden waarbij elke emotie ontbreekt. De ingehouden dramaturgie gaat doorwerken in Bosch' latere werken en wordt als kenmerk gezien van zijn persoonlijke stijl. De kleding van de schenker geeft een aanwijzing over zijn maatschappelijke status en de periode van ontstaan. Zijn korte mantel, verticaal gestreepte broek, zijn hoofddeksel en zijn zwaard dat onder zijn cape uitsteekt, vertellen ons dat hij een relatief jonge man uit hoofse of stedelijke kringen was, met een controlerende, gerechtelijke bevoegdheid, iemand uit de lagere regionen van de aristocratie of het patriciaat. Dergelijke kleding werd in de 16e eeuw niet meer gedragen, behalve door voetknechten. Na het overlijden van de schenker is hij overgeschilderd met vermoedelijk een Maria Magdalena die bij een restauratie in 1966-67 weer werd verwijderd, wat de slechte kwaliteit van het gezicht van de schenker mogelijk verklaart. |
LandschapHet landschap dat zich achter Calvarië uitstrekt, is een meesterwerk van verfijning door de lichte kleuren en de transparante ijlheid van de lucht.Dit effect ontstaat door de weerschijn van de witte doodverf. De ruimte is subtiel opgedeeld in schakeringen van groen waardoor tevens dieptewerking gecreëerd wordt. In dit vredige platteland, met aan de horizon Jeruzalem waarvoor het 15e-eeuwse Den Bosch mogelijk model heeft gestaan, is de dood van Christus niet als een smartelijk feit voorgesteld, maar als een hoopgevend gebeuren voor de verlossing van de mensheid en van de schenker in het bijzonder. Tekenen van de dood zien we alleen in de beenderen, doodshoofden (Golgota=Schedelplaats), boomstronken en aasvogels (kraaien/raven?) die willekeurig tussen Calvarië en Jeruzalem in de verte verspreid zijn. In het desolate landschap banen zich twee eenzame mensen een weg richting Jeruzalem. Geheel rechts in dit landschap beeldde Bosch een dorre boom af, waaraan opnieuw bladeren groeien. Dit motief verwijst tijdens de late middeleeuwen enerzijds naar Christus' kruisdood (voorgesteld als dorre boom) en diens verrijzenis (voorgesteld als jonge bladeren) en anderzijds naar de zondige mens, die kan rekenen op het eeuwige leven, op voorwaarde dat hij tot inkeer komt en berouw toont voor zijn zonden. |
|
Jheronimus Bosch (circa 1450 - 1516)
Calvarië met schenker (1485-90) Olieverf op eiken, 75 x 61 cm Brussel - Koninklijke Musea voor Schone Kunsten |