ANTONELLO IN DE GALERIJ

8 november 2017 t/m 7 januari 2018
Den Haag - Galerij Prins Willem V

Italiaanse Jan van Eyck

‘De Italiaanse Jan van Eyck’, zo wordt Antonello da Messina (c.1430–1479) met enige overdrijving wel eens genoemd.
Als geen ander heeft hij gereageerd op de vernieuwingen van de Vlaamse vijftiende-eeuwse schilderschool waarvan Van Eyck de stamvader was.
Net als de Vlamingen schilderde Antonello met olieverf, in een tijd dat de meeste Italiaanse collega’s nog met tempera werkten.
Met transparante olieverf kan een veel grotere kleur intensiteit worden bereikt en vloeiender worden geschilderd.
Ook in zijn liefde voor oneindig veel kleine, levensechte details toont Antonello zich geïnspireerd door Van Eyck en de zijnen.

Antonello uit Messina

Over het leven van Antonello is niet veel bekend.
Hij werd geboren op Sicilië, want hij signeerde vaak met
Antonellus Messaneus me pinxit,
Antonello uit Messina schilderde mij.

Het schildersvak leerde hij van Colantonio in Napels, waar kunst uit alle windstreken was te zien.
Daar zal Antonello schilderijen van Vlamingen als Jan van Eyck hebben gezien en bestudeerd.
Of Antonello ooit in Vlaanderen zou zijn geweest, is niet bekend.
Wel staat vast dat hij in 1475-1476 in Venetië was.
Daar schilderde hij deze Kruisiging, waarschijnlijk voor een Venetiaanse verzamelaar.

Gruwelijk knekelveld

Volgens de bijbel vond de kruisiging van Christus plaats op Golgota, dat schedelplaats betekent.
Antonello maakte daar een gruwelijke plek van, vol schedels, knekels en kronkelende slangen.
Centraal in de voorstelling staat het kruis met de dode Christus.
Het torent hoog boven alles uit en steekt helder af tegen de blauwe lucht.
Christus’ kalme uitstraling staat in enorm contrast met de twee medegekruisigden die - kronkelend als een paling in een emmer snot - links en rechts van hem hangen.

Links onder het kruis zit Maria en aan de andere kant knielt de apostel Johannes.
Dit sluit iconografisch aan bij Calvarië-voorstellingen.
Hun verdriet en devote overgave dienden de gelovige als voorbeeld bij het gebed, want daar was dit schilderij voor bedoeld.

Levensechte details

De executieplaats trekt de eerste aandacht, maar op de achtergrond schilderde Antonello een prachtig landschap boordevol levensechte details.
Tussen de groene heuvels ligt Jeruzalem met in de verte een prachtige blauwe baai.
Er hupsen konijntjes, kalm en statig grazen herten bij de bosrand
Het uiltje symboliseert de zondaars die zich afwenden van het ware geloof, zoals dit nachtdier zich afwendt voor het daglicht.
Door het landschap trekt een stoet Romeinse soldaten die na gedane arbeid te paard terugkeren naar huis.

Bij de stenen brug komen hen vier mensen tegemoet: Maria in haar blauwe mantel.
Zij komt dus twee keer voor op het schilderij
Twee mannen dragen een ladder om de dode Christus van het kruis te halen.

Antonello blonk uit in dergelijke details en trad daarmee in de voetsporen van zijn Vlaamse voorbeelden.

Een klein meesterwerk, afstandelijk en dichtbij tegelijk.*

_{* Stefan Kuiper (De Volkskrant 21-11-2017)}