LORENZO GHIBERTI

1368-1455

[mouseover-afbeelding]

01 - Adam en Eva	Kaïn en Abel - 02
03 - Noach	Abraham en Isaak - 04
05 - Jakob en Esau	Jozef - 06
07 - Mozes	Jozua - 08
09 - David	Salomo - 10

Baptisterium Florence

Er is en er kan veel geschreven worden over het Baptisterium in Florence.
Alleen al over de meer dan vijf meter hoge bronzen toegangsdeuren aan de noord-, oost- en zuidzijde bestaan boeken en webpagina's vol.
De deuren die je nu ziet zijn niet de originele.
Deze staan geheel gerestaureerd naast elkaar opgesteld in het Dommuseum.
Unaniem is de mening over de schoonheid en het vakmanschap van het derde paar deuren (afbeelding).
Die bespreek ik in detail.

Eerste paar deuren (1330-1339)

De Calima, het grote handelsgilde in Florence, had de kosten van het Baptisterium op zich genomen en wilde de houten deuren voor de drie ingangen vervangen door bronzen exemplaren.
Daarvoor moest men in die tijd in Pisa zijn, waar de mooiste bronzen kathedraaldeuren werden gemaakt.
En in Venetië werkten de beste bronsgieters.

Begin 1330 kwam Andrea Pisano (circa 1290 - 1348) naar Florence.
In minder dan drie maanden maakte hij de wasmodellen voor de deuren van de oorspronkelijke hoofdingang aan de oostzijde (de kant naast de net nieuw gebouwde dom).
Het gietwerk zou door Venetiaanse klokkengieters worden uitgevoerd.
Deze eerste reliëfs worden wel vergeleken met illustraties in handschriften en zijn geplaatst in een gotische vierpas.
Het was voor het eerst in de gotiek dat zo'n groot bronzen gietsel werd vervaardigd.
De deuren zijn in 28 vlakken verdeeld, gevat in friezen en versierd met rosetten en leeuwenkoppen.
Op de reliëfs staan epiosodes uit het leven van Johannes de Doper.

Het gieten en drijven van de reliëfs, de bevestiging in hun metalen omraming en de plaatsing in het Baptisterium werd voltooid in 1339.
Direct werden plannen gemaakt voor een volgend stel bronzen deuren, maar door een reeks rampen die Florence overspoelden kwam daar jarenlang niets van terecht.

Tweede paar deuren (1403-1424)

Pas in 1400 schreef de Calima een prijsvraag uit voor het tweede paar deuren die ook nu weer aan de oostzijde moesten komen.
Het eerste paar deuren van Pisano zou naar de zuidzijde worden verplaatst.
De opzet van gotische vierpassen moest worden aangehouden en het onderwerp moest het offer van Isaak zijn.
Er waren zeven deelnemers, maar de strijd beperkte zich tot de twee jongste, van wie hier hun ontwerp is afgebeeld:
Lorenzo Ghiberti (afbeelding rechts) en Filippo Brunelleschi (afbeelding links).
Brunelleschi is vooral bekend geworden door het ontwerpen van de koepel van de Dom van Florence zo'n twee decennia later en zijn herontdekking van het perspectief.
Ghiberti kreeg in 1403 de officiële opdracht.
Hij was toen noch meester, noch lid van het beroepsgilde, maar 'slechts' een vroegrijpe leerling in het atelier van zijn vader Bartoluccio.
Door dit project aan hem toe te kennen groeide Florence uit tot het centrum van de beeldhouwkunst in Italië en de renaissancestijl in het algemeen.

Bij het tweede paar deuren was wederom sprake van 28 panelen.
Ghiberti maakte 20 taferelen uit het leven van Jezus met daaronder 8 panelen met de vier evangelisten en vier kerkvaders.
Het winnende paneel van de prijsvraag werd dus niet gebruikt.

Na de voltooiing in 1424 bestelde de Calima bij Ghiberti een paar deuren voor de resterende ingang.

Derde paar deuren (1425-1452)

Ik voerde het werk uit met de grootste toewijding en de grootste liefde, schreef Ghiberti in zijn Commentarii.
Vasari meldt in zijn Vite over dit derde paar deuren dat Ghiberti werkelijk alle lof verdient, sinds de dag dat Michelangelo er zijn mening over gaf:
Elle son tanto belle, que elle starebbon bene alle porte del Paradiso
(Ze zijn zo mooi dat ze het goed zouden doen als de deuren van het Paradijs).

Zonder iets af te willen doen aan deze mening van Michelangelo was de naam voor deze deuren waarschijnlijk een stuk alledaagser.
De binnenplaats tussen Baptisterium en Dom heette toen namelijk Paradiso.

Ghiberti verdeelde de deuren in twee keer vijf panelen.
Onder de panelen 5 en 6 bevindt zich de tekst:
[OPUS] LAVRENTII CIONIS DE GHIBERTIS
(werk van Lorenzo Ghiberti)
Rechts daarvan zijn eigen beoordeling MIRA[BILE] ARTE FABRICATVM
(gemaakt met wonderbaarlijke kunst).

Rondom de tien panelen plaatste hij in 20 verticale nissen figuren uit het Eerste Testament zoals Simson (zie afbeelding: met de ezelskinnebak naast tempelzuil), Jozua en tal van profeten aangevuld met sibillen.

In vier horizontale nissen aan de boven- en onderzijde zien we vier liggende figuren (Adam en Eva boven; Noach en zijn vrouw onder).
In cirkels bracht hij vervolgens twee keer 12 hoofden aan.
Aan de onderzijde tussen de panelen 5 en 6 zien we waarschijnlijk hemzelf links in het midden en rechts daarvan ofwel zijn vader Bartoluccio (volgens Vasari), ofwel zijn zoon Vittorio (andere bronnen), want Vasari schrijft namelijk dat Bartoluccio zich bevindt dichtbij de plaats waar Ghiberti zijn signatuur achterliet.
Het geheel is afgewerkt met een oneindige verscheidenheid aan gebladerte, lijsten en andere versieringen.

Toen het werk in 1452 was voltooid verhuisde het tweede paar deuren naar de noordzijde (de tegenwoordige toeristeningang), omdat de nieuwe deuren wederom de oostelijke hoofdingang moesten sieren.
Dit was bijzonder omdat het gebruikelijk was dat de deuren tegenover de kathedraal traditioneel scènes uit het Tweede Testament bevatten.
De traditie moest in dit geval wijken voor artistieke schoonheid.
De tien panelen moeten worden 'gelezen', dus van linksboven naar rechtsonder.
Ghiberti had de vrije keuze in de onderwerpen.
Hij liet de structuur van de gotische vierpas achterwege, hoewel dat oorspronkelijk hoogstwaarschijnlijk wél de bedoeling was.
De achterzijde van de deuren laat namelijk nog 24 kleine vlakken zien.

De panelen zijn gewijd aan belangrijke hoofdpersonen uit het Eerste Testament.
Nu komt ook het offer van Isaak weer in beeld, maar dit nieuwe paneel is van een hogere kwaliteit dan het 'prijsvraagexemplaar' dat Ghiberti jaren eerder had ingeleverd.

Lorenzo Ghiberti had een grote bewondering voor de Siënese schilderkunst van de voorgaande eeuw.
De tien panelen laten zien dat hij die goed heeft bestudeerd.
Het Trecento was voor Florence een eeuw van schilders en in veel opzichten hoorde Ghiberti daar nog steeds bij.
Uniek was echter dat Ghiberti 'schilderde' in brons.

Filippo Brunelleschi (1377-1446)
Het offer van Isaak (1402)
Verguld brons, 47 x 40 cm
Florence - Bargello

Lorenzo Ghiberti (1378-1455)
Het offer van Isaak (1402)
Verguld brons, 44 x 40 cm
Florence - Bargello
en
Oostelijke 'Paradijs' deuren Baptisterium (1425-1452)
Verguld brons, 10 panelen, 80 x 80 cm elk
Florence - Museo dell' Opera del Duomo en Baptisterium (kopieën)