STEFAN LOCHNER

Laatste Oordeel

Reconstructie

De afbeelding hierboven toont een reconstructie van een retabel geschilderd door Stefan Lochner ten behoeve van het raadhuis in Diest.
De panelen werden in de 19e eeuw van elkaar gescheiden en verdeeld over drie musea in Duitsland.

Middenpaneel

In het midden zien we een Deësis. Christus troont in het midden van dit retabel op een dubbele regenboog en voor hem knielen zijn moeder Maria en Johannes de Doper die biddend en bemiddelend optreden als voorspreker.
Christus heeft bij het Laatste Oordeel zijn rechterhand zegenend verheven voor de verlosten en zijn linkerhand wijst naar beneden voor de verdoemden.
Vanuit de lucht naderen engelenscharen met de Arma Christi als bewijs van zijn verlossingswerk.
Twee engelen onder Christus blazen op de trompet.
De doden staan op uit de graven dood en dan begint de dramatische strijd tussen de engelen en de duivels en draken om de zielen te bemachtigen.
Vanuit de achtergrond beweegt een processie van verdoemden - door duivels en demonische hybriden met een ketting bijeengehouden - zich naar hellegrond.
De hel is als een brandende romaans kasteelruïne weergegeven.
De hemel, het paradijs, verschijnt als intacte gotische kerkarchitectuur.
Petrus en musicerende engelen ontvangen de verlosten.
Terwijl de verdoemden in rood, bruin, zwavelgele en groene kleuren op een weerzinwekkende manier worden weergegeven, verschijnen de gezegenden in de voornamelijk lichte tot witte kleur.
Harmonie, vreugde en evenwichtigheid aan de linkerkant zijn in duidelijk contrast met de horrorgezichten, de grimassen en het drama op de rechter helft.
Alle standen van de wereld in die tijd zijn onder zowel bij de verlosten als verdoemden te vinden, zoals paus, kardinaal, bisschop, koning, adellijke vrouwen, monniken.
In de stoet van de verdoemden zien we Romeinse soldaten, moslims en joden.
Ook de redenen voor de verdoemenis worden aangegeven: van een dikzak op de voorgrond is een buidel met goudstukken losgesprongen, ernaast houdt een ander een drinkbeker vast als indicatie van dronkenschap, en van een derde zijn de dobbelstenen van gokverslaving op de grond gevallen.
Rechtsboven onder de ruïnes zie je de personificatie van hebzucht, een persoon die er letterlijk op zijn Duits gezegd 'den Hals nicht vollkriegen' kan.

Naast de duidelijke kleurensymboliek en de verdeling in goed en kwaad, die doorgaat tot in de architectuur, suggereert de compositie veel beweging die loopt van de voorgrond naar de diepte.
De vele verlosten op de rug gezien lijken ons uit te nodigen in hun rij aan te sluiten, terwijl de groep verdoemden in het midden naar ons toekomt en dit verzoekkarakter niet heeft.

Zijpanelen open

Het martelaarschap van alle apostelen was bedoeld om christelijke verhalen over te brengen op de mensen van Lochners tijd, om ze op te voeden, te bekeren en soms om ze bang te maken.
Voor kijkers in de vijftiende eeuw zullen het indrukwekkende zijluiken geweest zijn, bedoeld om die overgeleverde verhalen zo levendig mogelijk weer te geven.
Afbeeldingen in die tijd waren nog een zeldzaamheid en er werd - mag je aannemen - op een andere manier naar gekeken dan we tegenwoordig doen.

Het linkerpaneel toont van boven naar beneden en van links naar rechts het martelaarschap van Petrus, Paulus, Andreas, Johannes, Jakobus Maior en Bartolomeus.
Het rechterpaneel gaat verder met dat van Tomas, Filippus, Jakobus Minor, Matteüs, Simon & Judas en Mattias.

Zijpanelen gesloten

In gesloten toestand tonen de zijpanelen vier heiligen met twee in het klein afgebeelde stichters:

Antonius Abt
Cornelius (paus #21 van 251-53)
Maria Magdalena
Catharina van Alexandrië
Hubertus van Luik
Quirinus van Neuss / Rome - feestdag 30 maart en 30 april (translatie) -
Het Roomse Martelaarsboek herdenkt deze heilige uit de tweede eeuw aldus:
Te Rome aan de Via Appia de marteldood van de zalige tribuun Quirinus, de vader van de heilige maagd Balbina. Door de zalige paus Alexander, die hij gevangen moest houden, werd hij met zijn gehele gezin gedoopt. Onder keizer Hadrianus leverde men hem over aan de rechter Aurelianus, en daar hij nu in zijn geloofsbelijdenis volhardde, sneed men de onoverwinnelijke strijder van Christus de tong af, hing hem in het folterrek en hieuw hem, handen en voeten af, waarna hij zijn martelaarschap onder het zwaard voltooide.

Stefan Lochner (±1410-1451)

Weltgericht (±1420)
Eikenhouten middenpaneel, 124 x 172 cm
Keulen - Wallraf-Richartz Museum

Apostelmartyrien (±1420)
Notenhouten zijpanelen voorzijde, 120 x 80 cm elk
Frankfurt am Main - Städel Museum

Zes heiligen met stichters (±1420)
Notenhouten zijpanelen achterzijde, 120 x 80 cm elk
München - Alte Pinakothek