PETRUS CHRISTUS

Dorre boom

Broederschap

De Broederschap van Onze-Lieve-Vrouwe van den Drogen Boom was een religieuze broederschap in Brugge.
Haar leden behoorden tot de adel, de burgerij en de buitenlandse kooplieden die daar gevestigd waren.
De broederschap werd voor het eerst vermeld in een document uit 1396 en bleef bestaan tot 1819.

Mirakelbeeld

De broederschap is vermoedelijk ontstaan uit de verering van een mirakelbeeld dat aan een dorre of droge boom was opgehangen en naar Brugge werd overgebracht en daar vereerd werd.
Het beeld zou daar ook in een droge boom geplaatst zijn.
Later werd het mirakelbeeld gekoppeld aan Filips de Goede (1396-1467) aan wie eens vóór een strijd de maagd en het kind verschenen zouden zijn in de stam van een droge boom.
Filips bad om de overwinning die hem werd geschonken, waarna hij de broederschap zou hebben opgericht als dank voor deze overwinning.

De afbeelding van een Madonna met Kind, staande in een gevorkte boom, is gestempeld terug te vinden in de lederen band van een gildeboek uit 1496.
Er zijn verschillende Madonnabeelden bekend die in een boom of elders in de natuur gevonden werden.
In de middeleeuwen waren broederschappen die zich aan de verering van een dergelijk beeld wijdden eerder regel dan uitzondering.
Zo'n Madonna zien we op dit schilderijtje van Petrus Christus die lid was van genoemde broederschap.

Betekenis

In dit kleine paneel beeldt Petrus Christus symbolisch de boodschap van verlossing uit door de verwijzing naar de droge boom in het boek Ezechiël.

Dan zullen alle bomen in het veld erkennen dat Ik, JHWH, een hoge boom vernederd en een lage boom verheven heb, en dat Ik een sappige boom heb laten verdorren en een dorre boom tot bloei gebracht heb.
^{(Ezechiël 17,24)}

Dit vers werd geïnterpreteerd als een verwijzing naar de erfzonde en de rol van Maria als de nieuwe Eva.
De droge boom is dan de Boom der Kennis die verdorde door de zonde van Adam en Eva, maar die opnieuw zou bloeien door Christus' conceptie.
Het Christuskind wordt getoond als de Verlosser van de Mensheid die de bol gekroond met het kruis vasthoudt.
De gebogen en verstrengelde droge takken van de boom nemen de vorm aan van de doornenkroon van zijn toekomstige Passie.
In de takken hangen vijftien gouden letters A die de eerste letter van het Ave Maria symboliseren.

Mysteries

Het getal vijftien is gerelateerd aan de 3 x 5 mysteries van de rozenkrans, gebruikt om te bidden tot Maria, de middelares tussen de mens en God.

De vijf blijde mysteries
1. blijde boodschap aan Maria
2. bezoek van Maria aan Elisabet
3. geboorte van Jezus
4. opdracht van Jezus in de tempel
5. terugvinden van Jezus in Jeruzalem

De vijf droevige mysteries
1. doodstrijd in de Hof van Olijven
2. geseling
3. doornenkroning
4. kruisdraging
5. kruisdood van Christus

De vijf glorierijke mysteries
1. verrijzenis
2. hemelvaart van Christus
3. nederdaling van de H. Geest over de apostelen
4. tenhemelopneming van Maria
5. kroning van Maria

Voor de volledigheid vermeld ik dat paus Johannes Paulus II, een groot Mariavereerder, in 2002 aan dit schema een vierde vijftal heeft toegevoegd:

De vijf geheimen van het Licht
1. doop van Jezus in de Jordaan
2. openbaring van Jezus op de bruiloft van Kana
3. aankondiging van het Rijk Gods
4. gedaanteverandering van Jezus op de berg Tabor
5. instelling van de Eucharistie

Maar daarvan is in het schilderij van Petrus Christus uiteraard nog geen sprake.

Petrus Christus (circa 1410-1472/3)
Onze Lieve Vrouwe van de Dorre Boom (circa 1465)
Olieverf op paneel, 14,7 x 12,4 cm
Madrid - Museo Thyssen-Bornemisza