JAN TOOROP
Apostelraam
Boerse apostelenVanaf 1905, het jaar waarin de van huis uit protestantse Jan Toorop koos voor het katholicisme, beeldde hij bij voorkeur religieuze thema's uit in de verfijnde stijl die hem vooral in katholieke kringen zo bekend maakte.In de herfst van 1908 verhuisde Toorop naar Nijmegen, en maakte daar, met name onder de jezuïeten, talrijke religieuze vrienden. Zijn eerste religieuze werken zijn een aantal grote aposteltekeningen zittend bij het Laatste Avondmaal, die met een tot dan toe niet gekende ruwe en boerse lichaamsbouw worden afgebeeld, en bij de geestelijke en burgerlijke vrienden veel opzien baarden. 
1 - Tomas en Tadeus
(1909, 112 x 113 cm) 2 - Andreas en Jakobus (1910, 112 x 175) 3 - Petrus (1909-1910, 111 x 307 cm) 4 - Simon de IJveraar (1909-1910, 111 x 307 cm) 5 - Judas (1909-10, 111 x 307 cm) Amsterdam - Stedelijk Museum |
De opdrachtHet is waarschijnlijk aan deze aposteltekeningen toe te schrijven dat Toorop in 1911 - na een tentoonstelling ervan in de Nijmeegse Schouwburg - de opdracht kreeg om een ontwerp te maken voor een groot gebrandschilderd raam in het oosttransept van de in 1909 ingewijde neoromaanse Sint Jozefkerk aan het Keizer Karelplein in Nijmegen.Van 1912 tot 1915 werkte hij eraan. Het werk schoot langzaam op en in het voorjaar van 1915 werd het eindelijk geplaatst. Wat de stijl betreft wilde Toorop afrekenen met de fabrieksmatige neogotische ramen met hun bontgekleurde vrome voorstellingen. In Toorops kunst kan men de weerslag vinden van alle stijlen en bewegingen die aan het eind van de 19de eeuw de beeldende kunst bepaalden zoals (neo)impressionisme, symbolisme en jugendstil. Vanwege het innovatieve karakter maakte het destijds veel ophef. De ornamentele invulling lijkt nog wel sterk op de neogotiek te zijn afgestemd. Het raam is een belangrijk document van de moderne glazenierskunst. Toorop bewandelde met dit werk nieuwe wegen, waarbij hij zich liet inspireren door de monumentale werken van andere glazeniers. Hij hanteerde een strak gestyleerde geometrische stijl, de ogen, handen en voeten treffend weergegeven. Zelf schreef Toorop: Maar ik heb er toch genoegen van om het apostelraam op die wijze, liturgisch en alles harmonieus zuiver in aansluiting met de omringende architectuur te hebben gemaakt. Daar moet maar eens een einde komen aan al dat ramengeknoei die onze mooie kerkgebouwen bederven.Het raam bestaat uit twee verdiepingen. |
Bovenste deel Boven in een rozetvenster als in een tondo troont Christus na zijn hemelvaart. Het Christushoofd is levensecht, maar in zijn symmetrie volledig geconstrueerd naar een ideaal. Voor de tekening stond Charles Raaijmakers (1871-1954) model. De jezuïet Raaijmakers was Toorops biechtvader en doceerde op het Canisius College in Nijmegen staatshuishoudkunde. Voor Toorop was Raaijmakers een 'alter Christus' Christus wordt omgeven door een twaalfvoudige stralenkrans in regenboogkleuren en geflankeerd door twee tondo's met knielende en naar hem gekeerde engelen. Voor de linker engel gebruikte Toorop als model zijn vriendin en aanbidster, de dichteres Miek Janssen uit Oosterbeek. |
Onderste deel
In het onderste deel bevinden zich zes smalle verticale ramen met daarop twee aan twee de twaalf apostelen die omhoog kijken naar Christus, de drie linkerparen kijken naar rechts, de drie rechterparen naar links. Zoals gebruikelijk in de iconografie beeldt Toorop de apostelen blootsvoets uit, symbolisch voor de navolging van Christus en gebaseerd op Lucas 22,35. Heel karakteristiek voor Toorop is het werken met een verdubbeling van koppen, waardoor het effect van diepte ontstaat zonder doorbreking van de tweedimensionaliteit. Opvallend is verder de totale vulling van de bogen in de ramen met figuren, waardoor geen achtergrond viel op te vullen en er een optimale eenbeid tussen voorstelling en architectuur van het venster is ontstaan. Hoewel er naar de weergave van types is gestreefd, hebben de koppen van de apostelen een individuele signatuur behouden. Van enkele is bekend wie er model voor heeft gestaan. De apostelnamen zijn eronder gezet. De bovenste naam is de voorste apostel van de twee. Toorop heeft ze afgebeeld met een in de traditie verkregen attribuut. Van links naar rechts zien we:
|
Schets
Dit is Toorops ontwerpschets voor de drie paar naar links kijkende apostelen
De namen van Mattias en Taddeus op het uiteindelijke werk zijn verwisseld en hun positie in de rij is anders in vergelijking met de ontwerpschets. Is dit een fout van Toorop of van de uitvoerende glazenier? De ramen die Toorop had ontworpen waren duur en de pastoor trok zijn opdracht aan de kunstenaar in. Er is één raampartij voltooid, de rest is door een andere glazenier uitgevoerd die in de stijl van Toorop - maar goedkoper - moest werken. Het heeft wel tot gevolg gehad dat de Titus Brandsma Gedachtenis kerk in Nijmegen de enige kerk in Nederland is met een uniek glas-in-loodraam van Jan Toorop. |
Jezuïetenraam
Toorop maakte van hem in dat jaar een tekening. Andere ook bekend geworden jezuïeten worden genoemd op de pagina met twee 'jezuïeten'-schilderijen van Rubens. |
|
Jan Toorop (1858-1928)
Apostelraam - Studie, potlood, krijt en waterverf, 30 × 21 cm (1912) Blaricum - Studio 2000 - Glas in lood (1912-1915) Nijmegen - Titus Brandsma Gedachteniskerk (v/h Sint Jozefkerk) |