Angst en afweer
Deze zes schilderijen hadden voor Artemisia Gentileschi een wrange ‘biografische’ betekenis: op 6 mei 1611 werd ze verkracht door een collega van Orazio, Agostino Tassi (1578-1644), die toen haar leermeester was.
Na de verkrachting verwachtte Artemisia dat Tassi met haar zou trouwen, maar toen deze de boot afhield, klaagden vader en dochter hem hiervoor aan.
Alle partijen werden ondervraagd, maar Tassi ontkende.
Artemisia moest een gynaecologisch onderzoek ondergaan om vast te stellen of ze op het moment van de verkrachting maagd was, en werd tijdens het verhoor ook gemarteld met duimschroeven.
Uiteindelijk werd Tassi veroordeeld tot vijf jaar gevangenisstraf of verbanning.
Hij koos het laatste.
Omdat Susanna niet inging op de seksuele avances van twee oudere mannen die haar tijdens het baden bespiedden, was zij een voorbeeld van standvastigheid en kuisheid.
Veel mannelijke schilders legden in deze scène de nadruk op de mannelijke lust.
Bij Artemisia daarentegen ligt de nadruk op de kuisheid van Susanna.
Artemisia zal zich zeker in haar herkend hebben.
Kijkt Susanna angstig, verdrietig, hulpeloos?
De ouderlingen komen in dit schilderij akelig dichtbij. Zij lijken Susanna elk moment te kunnen gaan betasten, terwijl de jonge vrouw met beide armen en met de stof van haar gewaad haar lichaam probeert te bedekken. Susanna's naakte huid licht op en vult een groot deel van het doek, terwijl zij zelf juist dit lichaam aan de blik van de loerende mannen, en aan ons, wil onttrekken. Met haar linkerarm bedekt zij haar borsten en met de rechterarm haar schaamstreek. Met deze pose legt Artemisia de nadruk op haar kuisheid, hoewel een licht erotische sfeer niet te ontkennen valt. Door de klassieke houding van de Venus Pudica te gebruiken -'pudendus' betekent zowel geslachtsdeel als schaamte - brengt Artemisia de vrome Susanna in verband met Venus, de sensuele godin van de liefde. De realistische weergave van haar lichaam, dat er levend, doorbloed en tegelijk zacht en ongeschonden uitziet, benadrukt de menselijkheid én de kwetsbaarheid van de jonge Susanna. Het is haar perfecte huid die de twee glurende mannen zo hartstochtelijk begeren dat ze er met hun handen niet vanaf kunnen blijven.
(Citaat uit Klazina Dieuwke Botke - Dicht op de huid van Artemisia, In: Artemisia - Vrouw & macht, Zwolle 2021, p.56)
Artemisia's blik op het verhaal van Susanna is door feministen onthaald als een vrouwelijk verzet tegen mannelijke gluurders, omdat het zo anders was dan vergelijkbare schilderijen uit die tijd.
Haar eerste versie (linksboven) schilderde zij toen ze 17 jaar was.
Het is interessant in de chronologie van de werken te vergelijken hoe Susanna zich met haar hoofd en lichaam verweert tegen de mannelijke blikken.
Bij de laatste versie (rechtsonder) lijkt ze met licht open mond de ouderlingen bestraffend toe te spreken.
|
