Paul Verheijen

JOACHIM BEUCKELAER

Keukenscène

Nieuw genre

Met de opkomst van nieuwe genres worden in de loop van de 16e eeuw de religieuze scènes letterlijk naar de achtergrond verdrongen. Het stilleven op de voorgrond komt meer en meer centraal te staan. Dat is ook het geval op dit schilderij van Joachim Beuckelaer. Hij schilderde een enorme hoeveelheid ingrediënten voor een overdadige maaltijd: groenten, vruchten, noten, gevolgelte en een groot stuk vlees. Ook het tafellinnen en vaatwerk zijn uitgestald.
Op dit werk zijn de woorden van Karel van Mander in zijn Schilderboek toepasselijk:
Hij legde zich vooral toe op keukeninterieurs en maakte zo voor de muntmeester van Antwerpen een prachtig stuk dat hem was opgedragen voor een veel te lage prijs. Bovendien maakte de muntmeester hem het werk iedere dag zwaarder: hij bracht elke dag iets nieuws mee om na te schilderen. Het stuk raakte zo overvol met allerlei gevogelte, vis, vlees, groente en vruchten, dat Beuckelaer er geen boterham aan kon verdienen.
Slechts heel klein, rechts op de achtergrond, zijn Christus en de Emmaüsgangers geschilderd. Het breken van het brood is binnen het verhaal van de Emmaüsgangers het kernmoment. Het brood is op het schilderij wel aanwezig, maar we moeten goed zoeken om het te vinden: in de linkerbovenhoek staat een mand met broden verdekt opgesteld.

Exempla moralia

Markt- en keukenstukken behoren tot een genre dat sterk tijdgebonden is en is ontstaan als kritiek op rijkdom. Ze gelden als waarschuwing voor een overdadig en dus zondig leven. Ze komen voort uit de traditie van de negatieve exempla moralia, morele voorbeelden. In de beeldende kunst tonen ze vooral hoe het niet moet. De boodschap is het tegenovergestelde van het afgebeelde. Het schilderij toont een overvloed aan voedsel, maar vlees en vruchten zullen verrotten, groente wordt slap. Anders gezegd: luxe vergaat en ijdelheid is vergankelijk.
Deze werken zijn de voorlopers van Hollandse stillevens die een eeuw later ontstonden en waarin in het geheel geen verhalende of bijbelse elementen meer voorkomen.
Joachim Beuckelaer (1534-±1574)
Keukenscène met Christus en de Emmaüsgangers (1560-65)
Olieverf op paneel, 110 x 169 cm
Den Haag - Mauritshuis
2016 Paul Verheijen / Nijmegen