HENDRICK TER BRUGGHEN
Allegorie van het geloof
Heilige met kruis en kaars?In de hoek van een eenvoudige kamer zit een jonge vrouw die, met een glimlach gespreid over haar lichtjes geopende lippen, naar boven staart, haar donkere ogen gefixeerd op een hoger rijk. Hendrick ter Brugghen omlijstte het gezicht van de vrouw met een hooggesloten vest en een crèmekleurige hoofddoek die in dikke plooien over haar schouders valt. Een zware blauwe mantel die over haar armen is gewikkeld, bedekt een rood onderkleed, waarvan de linkermouw net zichtbaar is. Het grote kruis dat ze op haar schoot houdt, waarvan de linkerarm slechts gedeeltelijk zichtbaar is achter haar linkerschouder, geeft de spirituele essentie van haar vervoering aan.Het licht dat uit de eenvoudige kaars schijnt die de vrouw in haar linkerhand houdt, verenigt de compositie en verstevigt de reflectieve sfeer. Ter Brugghen plaatste de vlam precies in het midden van de compositie en gaf zorgvuldig de variërende kleuren weer: oranje punt, witgloeiende kern en blauwe basis. Net zoals deze kaars rustig brandt zonder ook maar een flikkering, zo ook de vlam van de olielamp die links aan de muur hangt. De lamp verspreidt een dun rookspoor dat in een perfect rechte lijn opstijgt en de stilte onderstreept die de spirituele mijmering van de vrouw omringt. Als Utrechtse caravaggist was Ter Brugghen gefascineerd door de weergave van lichteffecten. In dit schilderij heeft hij zelfs twee verschillende lichtbronnen opgenomen. Vakkundig heeft hij de lichteffecten van deze verschillende lichtbronnen weergegeven: de kin van de jonge vrouw en het puntje van haar neus worden helder verlicht door de vlam van de kaars, terwijl haar rechterwenkbrauw zacht wordt verlicht door het zwakke licht van de olielamp. Wie is deze jonge vrouw die zo duidelijk haar ogen afwendt van het wereldse rijk? Naar alle waarschijnlijkheid is ze geen heilige, aangezien er geen vrouwelijke heilige bekend is die zowel een kruis als een kaars als attributen draagt. Het is waarschijnlijker dat ze een allegorisch concept vertegenwoordigt, hoewel geleerden moeite hebben gehad om er een te verwoorden die volledig lijkt overeen te komen met het karakter van het beeld. Is het een beeld van religieuze vroomheid en specifiek als een allegorie van hemelse contemplatie? Is de jonge vrouw misschien de Maagd Maria? Haar hoofdtooi en mantel, zij het niet identiek, komen voor in andere Ter Brugghen-afbeeldingen van de Maagd. In de Nederlandse schilderkunst wordt de Maagd afgebeeld met een kaars alleen op haar sterfbed, en daarom zou het onderwerp gezien dan de dood van de Maagd kunnen zijn. Wat is het centrale belang van de kaars? Puur thematisch of slechts compositorisch? Talrijke verwijzingen naar kaarsen komen voor in de bijbel: U bent het die mijn lamp doet schijnen. U, HEER, mijn God, verlicht mijn duisternisIn deze passages wordt het licht van de kaars besproken in termen van Gods licht, waarbij in het ene geval de twee worden gelijkgesteld en in het andere wordt beschreven hoe het laatste het eerste geheel overbodig maakt. In dit schilderij zinspeelt Ter Brugghen op beide manieren op het licht van de kaars. Hier, op aarde, is de vrouw afhankelijk van de kaars om haar wereld te verlichten, maar ze staart omhoog in afwachting van het hemelse licht dat ze uiteindelijk zal ontvangen. Als men alle picturale elementen in dit werk in ogenschouw neemt - de stille en bespiegelende sfeer van het schilderij, het kruis en de brandende kaars, het wit met blauwe gewaad van de vrouw en haar hemelse blik - lijkt het waarschijnlijk dat Ter Brugghen met het schilderij een allegorie bedoelde. Zoals bij vrijwel alle werken van Ter Brugghen is het niet bekend wie de opdracht heeft gegeven voor dit werk, hoewel redelijkerwijs kan worden aangenomen dat de kunstenaar het schilderde voor een katholieke opdrachtgever. Uitvoerige informatie over dit werk is te vinden op The Leiden Collection. |
|
Hendrick ter Brugghen (1588-1629)
Allegorie van het geloof (±1626) Olieverf op doek, 72 x 56 cm The Leiden Collection |