Paul Verheijen

CARAVAGGIO

Franciscus

Lijdensimitatie

En zo kwam hij door een ingeving van God te weten dat Christus hem bij het openslaan van het evangelieboek duidelijk zou maken wat God het liefst in hem zag en van hem wilde. Na eerst vurig gebeden te hebben, nam hij daarom het evangelieboek van het altaar en liet het door een gezel van hem, een God toegewijd en heilig man, in naam van de allerheiligste Drieëenheid openslaan. Tot driemaal toe liet hij dat herhalen en toen hij iedere keer weer opnieuw een passage trof over het lijden van de Heer, begreep de van God vervulde man dat, zoals hij tot dan toe Christus gevolgd was in Diens wijze van leven en daarin aan Hem gelijkvormig had willen zijn, hij ook, voordat hij deze wereld zou verlaten, gelijkvormig aan Hem diende te worden in de smarten en kwellingen van zijn lijden. En al hadden de grote gestrengheid waarmee hij tot dan toe had geleefd, en het voortdurend dragen van het kruis van de Heer hem uiterst verzwakt, hij schrok voor deze opgave niet terug; integendeel, ze deed hem hartstochtelijker dan ooit verlangen als martelaar zijn leven te geven. Want zijn niet te doven liefde voor de goede Jezus was verhevigd tot een zo fel brandend, hoog oplaaiend vuur dat hele waterstromen niet in staat zouden zijn de hevige brand ervan te blussen.
(Bonaventura - Levensbeschrijving van de heilige Franciscus, hoofdstuk XIII,2)

Kruisverering

Geïdentificeerd door slechts de hint van een aureool en gekleed in zijn bruine monnikspij - de stof ervan is diagonaal gespannen - zit Franciscus geknield tegen een donkere landschapsachtergrond. Uit wijde mouwen steken zijn handen in gebed gevouwen onder zijn kin. Hij is op zijn knieën gezakt en staart naar het evangelieboek en het kruisbeeld dat op de grond ligt. Het evangelieboek ligt tegen een schedel op de voorgrond en lijkt open te worden gehouden door het kruisbeeld dat er bovenop ligt. Hiermee maakt Caravaggio duidelijk dat het open evangelieboek een passage bevat over het lijden van Christus.

De altijd karakteristieke lichtbron bij Caravaggio die van buiten het beeld komt, benadrukt de rimpels van Franciscus en de schedel die voor hem ligt. Eén gedeelte van het evangelieboek dat omhoog is geklapt, is daardoor in schaduw gehuld, terwijl het andere het licht juist reflecteert, zodat het corpus aan het kruis van achteren belicht wordt. Het lichaam van Franciscus baadt zodoende in goddelijk en bijbels-evangelisch licht. Het werk lijkt daarmee een iconografische mix van verering en meditatie te willen zijn.

Enkele kunsthistorici beweren dat Caravaggio hier een zelfportret heeft geschilderd.
Michelangelo Merisi da Caravaggio (1571-1610)
St.-Franciscus van Assisi mediterend (1606-07)
Olieverf op doek, 130 x 90 cm
Cremona - Museo Civico Ala Ponzone Pinacoteca / Ala Ponzone
2016 Paul Verheijen / Nijmegen