CARAVAGGIO

Gevangenneming van Christus

Synopsis

Matteüs	Marcus	Lucas	Johannes
Hij liep recht op Jezus af, zei: 'Gegroet, rabbi!' en kuste Hem. Jezus zei tegen hem: 'Vriend, ben je daarvoor gekomen?' Daarop kwam de mannen naderbij, grepen Jezus vast en namen Hem gevangen. ^{(Mt 26,49-50)}	Toen hij eraan kwam, liep hij recht op Jezus af, zei: 'Rabbi!' en kuste Hem. Ze grepen Hem vast en namen Hem gevangen. [...] Een jongeman , die alleen een linnen kleed aanhad, probeerde bij Hem te blijven, maar toen ook hij werd vastgegrepen, liet hij het kleed in hun handen achter en vluchtte naakt weg. ^{(Mc 14,45-52)}	[...] hij ging naar Jezus toe om Hem te kussen. Maar Jezus zei tegen hem: 'Judas, lever je de Mensenzoon uit met een kus?' [...] Ze grepen hem vast en voerden hem weg. ^{(Lc 22,47-54)}	Judas ging ernaartoe, samen met de cohort soldaten en een aantal dienaren van de hogepriesters en de farizeeën. Ze waren gewapend en droegen fakkels en lantaarns. Jezus wist precies wat er met Hem zou gebeuren. Hij liep naar hen toe en vroeg: 'Wie zoeken jullie?' Ze antwoordden: 'Jezus van Nazaret.' 'Ik ben het,' zei Jezus, terwijl Judas, die Hem kwam uitleveren, erbij stond. ^{(Joh 18,3-5)}

Wapenrusting

Caravaggio heeft de gevangenneming van Christus in Getsemane gebaseerd op een harmonisatie van wat de vier evangelisten daarover melden. Caravaggio koos uit de vier bronnen wat hij nodig had voor zijn expressieve doel.
Zeven personen staan dicht tegen elkaar aangedrukt. Het maakt de scène letterlijk eng.

Een vluchtende jongeman
Geheel links zien we een jongeman met opgeheven handen wegvluchten, terwijl zijn mantel - die van hem wordt afgerukt door de middelste gehelmde soldaat - een boog vormt boven de hoofden van Jezus en Judas. Alleen de evangelist Marcus vermeldt deze wegvluchtende jongeman. Wie is hij, waarom droeg hij slechts een linnen kleed waardoor hij - toen hij werd vastgegrepen - dat moest achterlaten en naakt verder vluchten? Sommige bijbeluitleggers menen dat Marcus vanwege deze opmerkelijke details met deze jongeman wel zichzelf zal bedoelen. Andere houden het op de apostel Johannes. Beide interpretaties zijn uiteraard zowel mogelijk als discutabel. Caravaggio was niet vies van het schilderen van mannelijk naakt. Waarom draagt de vluchtende jongeman bij hem toch ook een onderkleed?
Jezus
Zijn mond is geopend. Spreekt hij hier tot Judas zoals de bijbeltekst schrijft? De meeste nadruk en het felste licht valt op zijn gevouwen handen die sterk uitkomen in de donkere ruimte onder de arm van de soldaat. Refereren deze gevouwen handen aan het gebed dat Jezus even tevoren heeft uitgesproken?
Judas
Caravaggio heeft het hoofd van Judas dichter tegen dat van Jezus geschilderd dan anatomisch gezien vanaf Judas' linkerschouder mogelijk is. Zijn grove gelaatstrekken vormen een contrast met de bleke trekken van Jezus, van wie ogen en mond in de schaduw vallen.
Drie gehelmde soldaten
Centraal in de compositie staat heel opmerkelijk de wapenrusting van de soldaat die voor Judas langs Jezus bij de keel grijpt. Caravaggio gebruikt de donkere wapenrusting - glimmend door een buiten beeld vallende lichtbron, de maan? - en de felrode broek als tekenen van het fysieke geweld waaraan Jezus berustend en smartelijk ten offer zal gaan vallen. De scherp geschilderde vormen van de wapenrusting contrasteren met de zachte plooien van de passieve Jezusfiguur.
Iemand die een lantaarn omhooghoudt
Deze figuur heeft Caravaggio toegevoegd op grond van het Johannesevangelie. Alleen daar is sprake van fakkels en lantaarns. De lantaarnman wordt vrijwel unaniem door kunsthistorici gezien als zelfportret van Caravaggio. Het hoofd sluit aan bij wat van zijn uiterlijk bekend is.

De uitgestrekte hand van de vluchtende jongeman, de greep van Judas en de hand die de lantaarn vasthoudt vormen een draaikolk van gebaren.
De drie gehelmde soldaten en de lantaarnman benadrukken sterk het isolement van Jezus op het moment van de Judaskus. Bovendien zijn zij antiek bijbels gekleed en dragen de soldaten eigentijdse wapenrustingen.
Caravaggio laat hier dus letterlijk zijn licht schijnen over de scène.
Van Getsemane zien we in de donkere achtergrond slechts een paar boomblaadjes, die mogelijk ook vooruitwijzen naar Judas' latere zelfdoding door ophanging.

Er zijn verschillende versies bewaard gebleven die ongeveer 50 centimeter breder zijn, en 5 centimeter hoger dan de versie die in Dublin wordt bewaard. Dit roept de vragen op welke daarvan 'origineel' zijn en of Caravaggio oorspronkelijk een bepaald formaat voor ogen heeft gehad, of dat hij zich heeft moeten beperken vanwege het canvas dat hij ter beschikking had.

Michelangelo Merisi da Caravaggio (1571-1610)
Cattura di Cristo (1602)
Olieverf op doek, 134 x 170 cm
Dublin - National Gallery of Ireland
Olieverf op doek, 142 x 218 cm
Rome - Particuliere collectie