SALVATOR MUNDI

Duurste Da Vinci ooit

Motief

Salvator Mundi (Redder van de wereld) is een motief uit het christendom dat voortkomt uit de geloofsleer dat Christus door zijn kruisdood de wereld heeft gered van de erfzonde die met Adam en Eva was begonnen.

In de schilderkunst wordt dit motief vaak vertolkt door Christus af te beelden met in zijn linkerhand een (wereld)bol, al dan niet voorzien van een kruis.
De vingers van zijn zegenende rechterhand staan symbool voor zijn twee naturen (wijs- en middelvinger: God en Mens) en voor de Drie-eenheid (duim, ringvinger en pink: Vader, Zoon en Heilige Geest).

Leerling

In 1958 werd dit werk bij Sotheby's in Londen geveild voor 45 pond, als zwak werk van een leerling van Da Vinci.
Eind 2011 was het te zien op de tentoonstelling Leonardo da Vinci: Painter at the Court of Milan in de National Gallery in Londen als werk van de meester zelf.
Experts stonden ervoor en keken er vol (on)geloof naar.
Als het waar was, was het een wonder.
Van Da Vinci waren slechts 14 schilderijen bekend.
Geen van die werken kan op de markt komen, want ze zitten alle letterlijk of figuurlijk vast in musea, paleizen of op de muur.
De prijs van het werk schoot omhoog.

Maar de toeschrijving van dit werk aan Leonardo da Vinci blijft omstreden.
Zijn alleen de handen en het haar door Da Vinci geschilderd en de rest door leerlingen?
Er bestaat een kopie van dit werk die is gemaakt vermoedelijk door Girolamo Alibrandi (±1470 - ±1524), die een van de leerlingen van Da Vinci was.
Deze kopie bevindt zich in het Museo di San Domenico Maggiore in Napels.

Holle of massieve bol?

Discussiepunt rond de toeschrijving aan Da Vinci is de kristallen bol.
Deze zou - indien realistisch geschilderd- het beeld erachter moeten vervormen door lichtbreking.
Is het niet vreemd dat de wetenschappelijk geïnteresseerde Da Vinci dat niet deed?
Of was dat juist met opzet en is de niet-vervorming symbool van de verlossing en Christus' inzicht in de toekomst?

Op 7 december 2019 publiceerden drie computerwetenschappers van de Universiteit van Californië (campus Irvine) het artikel On the Optical Accuracy of the Salvator Mundi waarin zij met 3D technieken aantoonden dat op het schilderij geen massieve, maar een holle bol is afgebeeld.
Dat de holle glazen bol nauwkeurig is afgebeeld, maakt de bewering geloofwaardig dat Da Vinci minstens een handje heeft gehad in de compositie en dat hij zijn kennis van optica en lichten gebruikte om een reële weergave te produceren.

Eindelijk te zien?

Het werk werd in 2014 door Sotheby's in New York geveild voor 75 miljoen dollar en verkocht aan een onbekende verzamelaar.*
Op 15 november 2017 werd het opnieuw geveild, nu door Christie's, en voor 450,3 miljoen dollar (inclusief veilingkosten) verkocht aan het Departement van Cultuur en Toerisme van Abu Dhabi (lees: de Saudische kroonprins Mohammad bin Salman) ten behoeve van de in 2017 geopende dependance van museum Het Louvre aldaar.**
De Salvator Mundi werd daarmee het duurste schilderij ooit.
Echt of onecht: het werk zou in elk geval publiekelijk weer zichtbaar zijn.
De prins laat het werk vervolgens in het geheim naar het Louvre overbrengen.
Daar wordt het schilderij voor het eerst onderworpen aan een natuurwetenschappelijke analyse die uitsluitsel moet bieden over wie het eigenlijk schilderde.
Een jaar later bezorgen de wetenschappers hun onderzoeksresultaten aan hun Saudische opdrachtgever.
Volgens hen kwam het werk tot stand in Da Vinci’s atelier, maar leverde de grootmeester zelf maar een beperkte bijdrage.
Wat volgt, is een diplomatiek steekspel waarbij Bin Salman politieke druk laat uitoefenen op de bestuurders van het Louvre om Salvator Mundi als een authentieke Da Vinci voor te stellen tijdens een grote expositie in het museum.
De kroonprins wil het schilderij naast de Mona Lisa hangen om alle twijfels over het werk weg te nemen.
Anonieme bronnen uit de regering-Macron vertellen hoe ook Franse politieke spelers lobbywerk verrichtten om zo de relatie met Saudi-Arabië veilig te stellen.
Ondanks hun pogingen valt Bin Salmans plan uiteindelijk in het water.
Wanneer het Louvre zijn voorwaarden afwijst, weigert de kroonprins om het schilderij nog te exposeren.
Het Louvre Parijs opende op 24 oktober 2019 een grote tentoonstelling over Da Vinci, maar de Salvator Mundi ontbrak daar bijgevolg.
'Problemen rond de indemniteit' (de financiële garantie voor een uitgeleend kunstwerk), meldde het Louvre als excuus.
Sinds de prinselijke aankoop is het werk dus nooit meer in het openbaar getoond.
De verschillende meningen van experts, de onmogelijkheid om het werk te onderzoeken en het nieuwe materiaal dat af en toe opduikt, zorgen er zo voor dat Salvator Mundi haast even geheimzinnig blijft als de glimlach van de Mona Lisa.

^{* Wieteke van Zeil - Echt verklaarde Leonardo deed maar 55 miljoen euro, In: De Volkskrant, zaterdag 15 maart 2014

** Stefan Kuiper - Record voor een curieus schilderij van Jezus, In: De Volkskrant, vrijdag 17 november 2017}

Leonardo da Vinci (1452-1519)
Salvator Mundi (circa 1500)
Olieverf op notehout, 45,4 x 65,6 cm
Abu Dhabi - Louvre