Jona in Rome
Maarten van Heemskerck schildert uit het verhaal van de profeet Jona het moment 'toen de volgende dag de morgen opkwam': het hele tafereel is gehuld in een vroege ochtendmist die zal optrekken tot een dag van intense hitte. Dit verhult de stad, zodat haar omvang en ontwerp slechts gedeeltelijk kunnen worden begrepen. Deze onnauwkeurigheid laat de verbeelding toe om zich een metropool voor te stellen, die in de bijbel wordt beschreven als drie dagen wandelen in diameter. Het hele tafereel speelt zich in feite af in het zestiende-eeuwse Rome: het bouwwerk op de voorgrond is een Romeins aquaduct van een type dat aan alle kanten rond de stad te zien waren en deels ook nog te zien zijn. De ogenschijnlijke vreemdheid van het perspectief wordt veroorzaakt door het feit dat het aquaduct zich in tweeën splitst boven waar Jona zit, waarvan één tak richting de stad loopt. De achtergrond lijkt losjes op het uitzicht over de Tiber bij het Vaticaan, met de toevoeging van een bouwwerk dat veel lijkt op de Milvische brug (vanaf de buitenwijken van Rome) en een suggestie van de Engelenburcht aan de linkerkant.
Een groep pen- en inkttekeningen van Van Heemskerck is bewaard gebleven, met daarop de monumenten van het oude Rome; deze zijn duidelijk ter plekke gemaakt onder omstandigheden die op de achtergrond van zijn zelfportret zijn vastgelegd. Veel van de architectuur in de verte van dit schilderij is fantasierijk en extravagant om Nineve op te roepen, een oude stad die qua tijd en locatie verder weg ligt dan Rome. Rome als uitgangspunt gebruiken is echter een effectief middel: Heemskercks kijkers zullen hebben geweten van en misschien hebben ervaren de hitteberoerte van toeristen; het moet voor hen gemakkelijk zijn geweest om zich de catastrofe voor te stellen die Nineve bedreigde tegen de achtergrond van een stad die in de zestiende eeuw grotendeels uit puin bestond.
De Franse filosoof, schrijver en politicus Michel de Montaigne (1533-1592) beschreef Rome in 1581 als 'niets meer dan een graf...dood, omvergeworpen en verminkt' en dat graf zelf 'voor het grootste deel begraven'. Zelfs het Romeinse aquaduct - droog, hete steen waar ooit water stroomde - is een krachtig beeld van dorst en ondergang.
Dit schilderij is opvallend en enigszins excentriek, waarbij architectuur, atmosfeer en figuur allemaal bijdragen aan het vertellen van het verhaal. Een illusionistische onbeschreven cartolino lijkt op het oppervlak van het schilderij te zijn geplakt met drie vlekken zegellak, zoals in het zelfportret. Was het misschien de bedoeling er een vers uit de bijbel op te zetten?
De inscriptie op de voorste pijler van het aquaduct luidt:
Ao 1561 / Martynus Van Heemskerck / Inventus, Maarten van Heemskerck heeft het bedacht in het jaar 1561.
|
