JOHANNES NEPOMUK

Karelsbrug Praag

Biechtgeheim

Johannes Nepomuk (Nepomucenus) werd rond 1350 in Nepomuk, enkele kilometers van Praag, geboren. Hij studeerde rechten te Praag en Padua en werd in 1389 vicaris van het Tsjechische aartsbisdom. Aan de macht was koning Wenceslaus IV (1361-1419), berucht om zijn wreedheid. Het verhaal gaat dat hij eens een kok liet roosteren boven een vuur, omdat hij gevogelte niet naar zijn smaak had bereid. De koning had ook een flink conflict met de aartsbisschop van Praag. Vermoedelijk omdat Nepomuk in dit conflict de zijde koos van de aartsbisschop werd Nepomuk door de koning gevangen genomen en gemarteld met brandende fakkels. Overdekt met brandwonden werd hij door de straten van Praag naar de Karelsbrug over de Moldau geleid. In het donker, zodat niemand de executie zou meemaken, sperden beulen zijn mond open met een stuk hout voordat ze hem - met grote stenen verzwaard en handen en voeten gebonden - van de brug gooiden. Maar deze geheime executie kwam letterlijk aan het licht. Volgens de legende verscheen er namelijk een kroon van vijf sterren boven het water waar hij verdronk – vandaar zijn attribuut van sterren op zijn hoofd. Het lijk kon nu na de verdrinkingsdood worden geborgen en begraven. Koningin Joanna stierf kort daarop van verdriet. Wenceslaus werd van zijn troon gestoten en stierf plotseling tijdens de vlucht voor zijn vijanden.

Veel later ontstond het legendarische bericht, dat Johannes' herhaalde weigeringen de biecht van Wenceslaus' eerste vrouw, koningin Joanna van Beieren, aan hem bekend te maken, de reden zou zijn geweest van zijn marteldood. In 1961 erkende zelfs het Vaticaan dat dit biechtverhaal puur legende is.

In 1719 werd Johannes' niet verteerde tong in zijn graf in de Vitusdom in Praag teruggevonden. Toen een dokter er met een mesje in sneed, vloeide er zelfs nog bloed uit. Hierop volgde in 1721 zijn zaligverklaring en in 1729 zijn canonisatie. Vanaf die tijd prijkt menig beeld van Johannes op bruggen in steden en dorpen van katholiek West-Europa, vrijwel altijd naar het voorbeeld van het beeld op de Karelsbrug te Praag, in kanunnikengewaad met een kruis in de ene hand en de martelaarspalm in de andere en een constructie met sterren en wolken rond het hoofd. Rond de sterren staat soms TACUI (ik zweeg), houdt hij een vinger voor zijn mond of zit daar een slot op.

In het Limburgse Swalmen - dat sinds 2007 een stedenband heeft met Nepomuk - is de brug over de Swalm als enige in Nederland voorzien van zijn beeld.
Het waren vooral jezuïeten die de verering verbreidden van de patroon van de biechtvaders, schippers en stervenden, die helpt tegen watersnood en oneerlijke verdachtmaking.

Het Roomse Martelaarsboek herdenkt hem op 16 mei en memoreert daarbij het legendarische biechtgeheim.

Te Praag in Bohemen de heilige Johannes van Nepomuk, een kanunnik van de metropolitaan-kerk. Men zette hem aan om het biechtgeheim te schenden; doch tevergeefs. Daarom werd hij in de rivier de Moldau geworpen en aldus verwierf hij de martelaarspalm.

Brugheilige

De twee bronzen reliëfs op de sokkel van het beeld vertellen sleutelmomenten uit leven en martelaarschap van Johannes Nepomuk. Inhoudelijk sluiten ze aan bij de legende die sinds de late 17e eeuw sterk gestileerd werd binnen de contrareformatorische iconografie.

Links: Nepomuk hoort de biecht van de koningin
De bij een soldaat aanwezige hond symboliseert de trouw van Nepomuk aan zijn biechtgeheim, maar kan hier ook symbool staan voor dreiging of aardse macht.
Rechts: De marteldood van Nepomuk

Het beeld met sokkel werd op de Karelsbrug geplaatst in 1683. Dat was het jaar van de Slag bij Wenen, waarin de Habsburgers de Ottomaanse opmars tegen Europa keerden. In die contrareformatorische context werd de verering van Johannes Nepomuk – als symbool van katholieke trouw en morele zuiverheid – extra gestimuleerd, met dit beeld als eerste publieke eerbetoon aan hem ruim vóór zijn officiële zalig- en heiligverklaringen.
Beide reliëfs zijn sterk gepatineerd door het aanraken van duizenden toeristen wat geluk zou brengen en een veilige terugkeer naar Praag garanderen.

Matthias Rauchmiller (1645-1686)
Johannes Nepomuk (1681)
Bozzetto, 41 cm hoogte
Praag - Nationale Galerie

Jan Brokoff (1652-1718)
Johannes Nepomuk (1683)
Standbeeld en twee bronzen reliëfs
Praag - Karelsbrug