CASPAR NETSCHER
Sara brengt Hagar bij Abraham
Het bijbelse verhaalAbrams vrouw Sarai baarde hem geen kinderen. Nu had zij een Egyptische slavin, Hagar. ‘Luister,’ zei Sarai tegen Abram, ‘de HEER houdt mijn moederschoot gesloten. Je moest maar met mijn slavin slapen, misschien kan ik door haar nakomelingen krijgen.’ Abram stemde met haar voorstel in en Sarai gaf hem haar Egyptische slavin Hagar tot vrouw; Abram woonde toen tien jaar in Kanaän. Hij sliep met Hagar en zij werd zwanger. Toen Hagar merkte dat ze zwanger was, verloor ze elk respect voor haar meesteres. Sarai zei tegen Abram: ‘Voor het onrecht dat mij wordt aangedaan ben jij verantwoordelijk! Ik heb je mijn slavin ter beschikking gesteld, en nu ze weet dat ze zwanger is toont ze geen enkel respect meer voor mij. Laat de HEER maar beoordelen wie er in zijn recht staat: ik of jij.’ Abram antwoordde: ‘Het is jouw slavin, doe met haar wat je goeddunkt.’ Toen maakte Sarai haar het leven zo zwaar dat ze vluchtte. De engel van de HEER trof haar in de woestijn aan bij een waterbron, de bron die aan de weg naar Sur ligt. ‘Hagar, slavin van Sarai, waar kom je vandaan en waar ga je heen?’ vroeg Hij. ‘Ik ben gevlucht voor Sarai, mijn meesteres,’ antwoordde ze. ‘Ga naar je meesteres terug,’ zei de engel van de HEER, ‘en wees haar weer gehoorzaam.’ En Hij vervolgde: ‘Ik zal je heel veel nakomelingen geven, zo veel dat ze niet te tellen zullen zijn. Je bent nu zwanger en je zult een zoon ter wereld brengen. Die moet je Ismaël noemen, want de HEER heeft gehoord hoe zwaar je het te verduren had. Een wilde ezel van een mens zal hij zijn: hij schopt iedereen, iedereen schopt hem. Met al zijn verwanten zal hij in onmin leven.’ Toen riep zij de HEER, die tot haar had gesproken, zo aan: ‘U bent een God van het zien. Want,’ zei ze, ‘heb ik hier niet Hem gezien die naar mij heeft omgezien?’ Daarom noemt men de bron daar Lachai-Roï; hij ligt tussen Kades en Bered. Hagar bracht een zoon ter wereld, en Abram noemde de zoon die zij hem gebaard had Ismaël. Abram was zesentachtig jaar toen Hagar hem Ismaël baarde. (Genesis 16) |
RijkDit werk is een van de slechts twee bijbelse onderwerpen geschilderd door Caspar Netscher. Het onderwerp is niet alleen een ongebruikelijke keuze voor Netscher, maar is over het algemeen vrij zeldzaam in de 17e-eeuwse Nederlandse kunst. Daarentegen kwamen andere episodes uit het verhaal van Hagar vrij vaak voor. Voor kunstenaars bood het uitbeelden van het moment waarop de bejaarde Sara haar slavin voorstelt aan haar man met het voorstel haar zwanger te maken om Gods wil te vervullen echter heel andere interpretatiemogelijkheden. In plaats van hartverscheurende emoties en complexe familierelaties te onderzoeken, lijken kunstenaars zich vooral aangetrokken te voelen tot de wellustige aspecten van het verhaal; velen gebruikten het als een kans om een gedeeltelijk geklede of naakte jonge vrouw in een aanvaardbare historische context af te beelden. Netschers afbeelding is beïnvloed door hedendaagse genreschilderijen, maar in plaats van te kijken naar gedurfde caravaggeske taferelen van prostituees, koopvrouwen en hun wellustige klanten, past Netschers schilderij comfortabel in de ijle wereld van zijn eigen elegant ingerichte portretten en huiselijke interieurs. We zien sporen van de verboden sensualiteit en twijfelachtige moraliteit, maar ze zijn discreet verpakt. Misschien naar aanleiding van een voorafgaande tekst, waarin staat dat Abraham was bijzonder rijk: hij had veel vee, zilver en goud (Genesis 13,2), hult Netscher de figuren in luxe: glinsterende bedgordijnen, een enorme gouden kan en ondiepe wastafel, pluche tapijten op tafel en vloer, en fijne zijden en fluwelen kledingstukken voor de figuren zelf. Sara is niet langer een verwilderde oude vrouw met duidelijke verwijzingen naar het stereotiepe beeld van een koppelaarster, maar een waardige en volwassen vrouw, een beeld dat beter past bij haar status als aartsmoeder. Hagar, frontaal geposeerd en recht in de ogen starend, lijkt vreemd genoeg losgekoppeld van de transactie die al snel haar leven drastisch verandert. Sterker nog, haar aandacht lijkt volledig gericht op de kijker. |
VerleidenHagars totale passiviteit en bedeesde blik naar buiten zijn uitdrukkelijk bedoeld om de kijker te verleiden, en haar halfslachtige pogingen om haar bescheidenheid te behouden door haar borsten te bedekken en naar haar witte satijnen jurk te grijpen om te voorkomen dat deze helemaal op de grond glijdt, trekken in feite alleen maar de aandacht naar het wellustige lichaam eronder. Een bediende tuurt van achter de hemelbedgordijnen aan de rechterkant, haar gretige spionage weerspiegelt onze eigen voyeuristische anticipatie. De nadruk van Netschers schilderij ligt op weelderige visuele verrukkingen en zinnenprikkelende sensualiteit. Emoties worden beleefd onder controle gehouden en het gesprek tussen Sara en Abraham lijkt eenvoudig en pragmatisch. Ze maken zich duidelijk geen zorgen om toekomstige repercussies.Uitvoerige informatie over dit werk is te vinden op The Leiden Collection. |
|
Caspar Netscher (±1639-1684)
Sara brengt Hagar bij Abraham (1673) Olieverf op doek, 60 x 51 cm The Leiden Collection |