De liturgische feestdag van Pius V is tegenwoordig op 30 april. Het Roomse Martelaarsboek herdacht hem voorheen op 1 mei en 5 mei:
Te Rome de geboortedag van de heilige belijder paus Pius V uit de orde der predikheren. Krachtig en met goede uitslag legde hij zich toe op het herstel van de kerkelijke tucht, het uitroeien van ketterijen en het vernietigen van de vijanden van Christus' naam. Hij bestuurde de katholieke kerk zowel door zijn heilig leven als door heilige wetten. Men viert zijn feest echter op de vijfde mei.
Antonio Ghislieri werd geboren in 1504 in Bosco Marengo en trad op 14-jarige leeftijd in bij de dominicanen met de kloosternaam Michele. Na leraar filosofie en theologie, bisschop, inquisiteur en kardinaal te zijn geweest werd hij de opvolger van de beruchte nepotist Pius IV (paus van 1559-1565). Met Pius V kwam een nieuwe koers in het pausschap. Hij besteedde zijn geld niet om de Romeinse aristocratie te paaien, maar aan armenzorg en ziekenhuizen. In tijden van hongersnood in Rome importeerde hij op eigen kosten graan uit Sicilië en Frankrijk. Hij nam strenge maatregelen tegen zedelijk verval, stuurde corrupte curieprelaten de laan uit, pakte straatrovers aan en verbood stierengevechten en het openlijk te kijk zetten van dieren. Ter bestrijding van ketterse geschriften stelde hij de zogenaamde Index in, een lijst met verboden boeken. Bij processies maakte hij geen gebruik van de pauselijke draagstoel en liep te voet en blootshoofds (zie ook verderop). Op zijn privéleven had men niets aan te merken. Hij bemoeide zich met de internationale politiek. Hij zette de joden uit de Kerkelijke Staat en excummuniceerde koningin Elizabeth I van Engeland. Zijn grootste triomf was zijn glorieuze overwinning van de katholieke vloot op de Turken in de slag bij Lepanto op 7 oktober 1571 waarbij hun generaal met 30 duizend moslims omkwamen. Als dank voor de overwinning stelde hij voor die dag het feest in van Maria Overwinning, later geworden tot Maria van de Rozenkrans.
Wonderen
Over Pius V worden gewoonlijk twee wonderen verteld die tijdens zijn leven plaatsvonden.
Toen hij eens in gezelschap van de Poolse ambassadeur het Sint-Pietersplein overstak (voorheen het circus van keizer Nero), voelde hij zich plotseling bezield door de moed van de martelaren die op deze plaats geleden hadden. Hij bukte zich en nam een handvol zand en borg dit op in een doek die de ambassadeur hem aanbood. Toen die in zijn woning terug was gekeerd en de doek opende, zag hij dat die gedrenkt was met helderrood vers bloed terwijl het zand was verdwenen. Het geloof van de paus had dit martelarenbloed opgeroepen.
Ketterse tegenstanders van Pius V streken eens in de pauselijke kapel gif op de voeten van het kruisbeeld waarop hij vaak zijn lippen drukte om het te kussen. En dan kennen we twee varianten van het vervolg. Op het moment dat de paus de voeten wil kussen maken die zich los van het kruis om zich aan de paus te onttrekken. De andere versie zegt dat de paus zag dat de voeten vochtig waren. Hij droogde die af met een stuk brood en gaf dat aan een hond. Die at het op en viel dood neer. Hoe het ook zij: men stelde vast dat door een wonder een aanslag op de paus was verijdeld.
Laatste gang
Hoewel zwaar lijdend aan galstenen, wilde Pius V op 21 april 1572 nog de zeven hoofdkerken van Rome bezoeken, hopend, zoals hij zei, binnenkort de martelaren in de hemel te zien. Hij legde de lange en slechte weg van Paulus-buiten-de-muren naar de San-Sebastiano geheel te voet af. Toen hij eindelijk totaal uitgeput bij de Sint-Jan van Lateranen aankwam, smeekten zijn onderhorigen hem in een draagstoel plaats te nemen of de rest van de bedevaart tot de volgende morgen uit te stellen. Hij antwoordde: Qui fecit totum, ipse perficiet opus, wie alles doet, volbrengt het werk', en zette zijn weg voort. Eerst tegen de avond kwam hij bij de Sint-Pieter aan en liet zich daar nog de zeven boetpsalmen en de lijdensgeschiedenis van Jesus voorlezen. Hij bezat niet meer de kracht bij de naam Jesus de camaura (het pausmutsje) af te zetten. Op de 28ste April probeerde hij de mis te lezen, kon het echter niet meer. Voorzien van de heilige sacramenten der stervenden ademde hij zijn ziel uit op 1 Mei. Zijn laatste woorden waren woorden uit de hymne van de metten in de paastijd uit het brevier: Opdat Ge een eeuwig Paasfestijn moogt, Jesus, voor de zielen zijn: verlos van wreeden zondendood, die Gij tot blij herleven noodt.
Pius V stierf, gekleed in dominicaner habijt, zoals hij geleefd had: kloosterlijk sober en boetvaardig. In de Santa Maria Maggiore bevindt zich zijn tombe. In 1712 werd hij heilig verklaard.
Bartolomeo Passarotti schilderde het staatsieportret van Pius V. Op de zetelrug prijkt zijn pauswapen bestaande uit gouden en rode diagonale banen. In zijn linkerhand houdt hij een brevier geklemd dat hij hervormde door al te ongeloofwaardige delen uit hagiografieën te verwijderen.
Bartolomeo Passarotti (1529-1592)
Papa Pio V (±1566)
Olieverf op doek, 129 x 95 cm
Baltimore - Walters Art Museum
