RAFAËL
Lo Sposalizio - Pala Albizzini
Templum SalomonisVasari schrijft over het hier afgebeelde werk van Rafaël in zijn Vite:En eveneens in de San Francesco, in Città di Castello, schilderde hij op een paneeltje de bruiloft van Onze-Lieve-Vrouw, waarin men duidelijk kan zien hoe Rafaël met een toegenomen talent zijn kunst lichtjes begint te verfijnen en Pietro's [Perugino-PV] stijl voorbij te streven. Op dit werk staat een met veel liefde in prespectief weergegeven tempel, en het is verwonderlijk om te zien welke moeilijkheden hij zich daarin bij wijze van oefening heeft opgelegd.De Pala Albizzini heeft Rafaël op de architraaf boven de portiek van deze tempel gesigneerd en (voor het eerst) ook gedateerd: .RAPHAEL. VRBINAS. M DIIII 
Het retabel bevond zich in Città di Castello in de San Francisco in de kapel van Filippo di Lodovico Albizzini (mogelijk is hij ook afgebeeld op het schilderij als de wat oudere man achter Jozef) die gewijd was aan Sint Jozef en de heilige naam van Jezus. In 1798 was de gemeente Città di Castello praktisch gedwongen het altaarstuk te verwijderen en het te schenken aan een Napoleontische generaal, die het drie jaar later voor 50.000 lire verkocht aan een Milanese koopman die het vervolgens in 1804 schonk aan het Ospedale Maggiore in Milaan. Twee jaar later kwam het in bezit van de Milanese Academie voor Schone Kunsten, waarvan de collecties later opgingen in de Pinacoteca di Brera. De San Francisco plaatste in 2020 een reproductie van het retabel in de zijkapel gewijd aan Jozef (zie afbeelding). Jozef overhandigt de trouwring aan zijn bruid met zijn rechterhand, terwijl hij in zijn linkerhand de bloeiende staf houdt die het reken was voor zijn huwelijk met de Maagd Maria. Rechts staan de afgewezen mededingers naar de hand van Maria, herkenbaar aan hun niet-bloeiende staf. Links zien we het vrouwelijke gevolg van de maagd de ceremonie bijwonen. Het midden van het schilderij toont een voorplein waar twee groepen mensen staan. Dit leidt naar de achtergrond met het twee verdiepingen tellende centrale gebouw en een heuvelachtig landschap. Het schilderij wordt vooral gekenmerkt door de geometrische precisie van de beeldruimte, waarneembaar in de structuur van de vloer, die direct de perspectieflijnen volgt. Ook het centrale gebouw heeft Rafaël geheel volgens de regels van het perspectief geschilderd. Het gebouw doet denken aan de Rotskoepel in Jeruzalem, maar werd in contemporaire pelgrimsverslagen geïdentificeerd als de Templum Salomonis. Heeft Rafaël misschien een houten model ervan als voorbeeld gebruikt? Bij de compositorische details van de tempel oriënteerde Rafaël zich op de renaissance-ideeën van centraalbouw. Sommige kunsthistorici menen dat Rafaël zichzelf heeft afgebeeld in de jongeman die rechtsvoor (gewoonlijk de plek waar renaissance-schilders een zelfportret plaatsten) zijn staf met zijn knie breekt. |
Meester Perugino
Als prototype van deze compositie wordt beschouwd het Huwelijk van de Maagd van Rafaëls leraar Perugino, geschilderd voor de San Lorenzo-kathedraal van Perugia (zie afbeelding). Rafaël werkte de compositie van het hoofdgebouw echter tot in heel wat details uit, bijvoorbeeld in het kruisgewelf van de kooromgang en de voluten van de pijlersteunberen. De 8-hoekige tempel van Perugino vergroot hij tot 16-hoekig.
Rafaël heeft de figuur van Jozef aanzienlijk jonger afgebeeld dan Perugino deed. Opvallend is de gespiegelde positie van Jozef en die van de mannen en de vrouwen. Een mogelijke verklaring zou kunnen zijn dat het schilderij van Rafaël zich bevond op een plek in de kerk, zodanig dat beide groepen correspondeerden met de gescheiden positie voor de mannen en de vrouwen in de kerk. Een opmerkelijke afwijking van de beeldtraditie is ook te zien in de neventaferelen op het middenterrein en in de tempelomgang. Hier wordt het merendeel van de hoofdrolspelers als joods gekarakteriseerd door hun kegelvormige hoeden en deels oosterse kledij. Mogelijk hadden de joden in Città di Castello een voorname status. Afbeelding: Perugino - Huwelijk van de Maagd (1499-1504) (olieverf op paneel, 236 x 186 cm, Caen - Musée des Beaux-Arts) |
Santo AnelloAfbeeldingen van het huwelijk van Jozef en Maria werden gepromoot door de franciscanen in Umbrië. Zij bevorderden vooral de verering van de ring van de Maagd. De cultus bereikte zijn hoogtepunt toen de ring werd overgebracht naar de kathedraal.Merk op dat in de werken van Perugino en Rafaël de ring exact op de centrale verticale as is geschilderd. De relikwie staat bekend als Santo Anello of Heilige Ring. Na een aantal omzwervingen kwam op 29 juli 1473 de trouwring in het bezit van het stadsbestuur van Perugia. Sindsdien werd de ring eeuwenlang slechts eenmaal per jaar getoond aan het publiek op 29 en 30 juli. Tegenwoordig gebeurt dit ook nog een tweede keer: op de derde zondag in januari, ’de dag van het huwelijk’, en dan kunnen (aanstaande) echtparen tevens hun eigen trouwringen laten zegenen. Maria’s trouwring wordt dan tentoongesteld in de kathedraal in een speciaal daarvoor bestemde kapel. De rest van het jaar ligt de ring veilig achter slot en grendel. Maar liefst 14 sloten in totaal bewaken dit kleinood. En de sleutels zijn in handen van verschillende personen. De Santo Anello is gemaakt van chalcedoon, een halfedelsteen uit de kwartsfamilie en heeft eerder de afmeting van een kleine armband dan van een ring. Behalve deze trouwring zijn er nog meer ringen van Maria bewaard gebleven. Zo is er haar verlovingsring, die bewaard wordt in de Notre-Dame in Parijs. En dan is er ook nog een gewone ring voor dagelijks gebruik. Zo'n ring wordt bijvoorbeeld bewaard in Messina op Sicilië in de kerk gewijd aan Jozef. Ook de Dom in Aken en waarschijnlijk nog wel meer kerken beweren een of andere ring van Maria in bezit te hebben. |
|
Raffaello Sanzio (1483-1520)
Lo Sposalizio / Pala Albizzini (1504) Olieverf op paneel, 170 x 118 cm Milaan - Pinacoteca di Brera |