REMBRANDT
Susanna en de ouderlingen
KwetsbaarOp het eerste werk (links) met de bijbelse Susanna als thema wil Susanna juist een bad nemen als twee oude mannen opduiken. Vanuit de bosjes maken ze seksuele toespelingen en bedreigen ze haar. Geschrokken kijkt Suzanna op en staart ons vragend aan. Of maakt ze ons met haar blik juist medeplichtig?Rembrandt laat hier de grote wending in het verhaal zien en daarmee het meest beladen moment. De draaiing van Suzanna’s lichaam weerspiegelt het omslagmoment in het verhaal. Haar blik kruist de onze – Rembrandt betrekt ons in haar lot. Want wat gaan we doen? Schieten we haar te hulp? Of blijven we voyeurs? Een meesterlijke regie, want ongemakkelijker dan dit wordt het bijna niet. De mannen rechts achter haar zijn nauwelijks te zien in het donker, maar Rembrandt gaf Susanna in het volle licht weer, waardoor ze in al haar naaktheid nog kwetsbaarder lijkt. Rembrandt maakte van de bijbelse Suzanna een doodnormale vrouw - de afdrukken van haar kousen staan nog in haar kuiten. Die alledaagsheid vond men in de 18e eeuw niet aantrekkelijk. Toen de Engelse schilder Sir Joshua Reynoulds Suzanna in de Galerij van prins Willem V zag, schreef hij: 'Het is heel bijzonder dat Rembrandt zoveel moeite heeft gedaan om uiteindelijk zo'n lelijke figuur te schilderen'. Maar ondanks de ongepolijste weergave van Suzanna's schrik en haar blote lijf, waardeerde men Rembrandts gevoel voor kleur en licht. Hij schilderde geen geïdealiseerde vrouw, maar een van vlees en bloed, hetgeen in Rembrandts tijd zeker niet door iedereen werd gewaardeerd. De toneelschrijver Andries Pels (1631-1681) beschouwde Rembrandt als een pictor vulgaris, een schilder van het alledaagse, en schreef een hekeldicht over de vrouwelijke modellen van Rembrandt: Als hy een naakte vrouw, gelyk 't somtijds gebeurde Zou schildren tot model geen Grieksche Venus keurde Maar eer een' waschter of turftreedster uit een' schuur Zyn dwaaling noemende navolging van Natuur Al 't andere ydele verziering. Slappe borsten Verwrongen' handen, ja de neepen van de worsten Des ryglijfs in de bulk, des kousebands om 't been 't Moest al gevolgt zyn, of natuur was niet te vreên. En inderdaad zoals gezegd: de afdruk van haar uitgetrokken kousen staat nog in de kuiten van Susanna. |
AlarmHet tweede werk (rechts) dat Rembrandt elf jaar later schilderde toont het moment waarop Susanna verrast is op het moment dat ze haar bad ingaat.Onderzoek heeft aangetoond dat dit schilderij tussen 1635 en 1647 in drie fasen werd voltooid en gebruikt voor studie in de werkplaats van Rembrandt. Veel later, toen het schilderij in het bezit was van de schilder Joshua Reynolds (1723-1792), bracht ook deze weer veranderingen aan. Susanna draait naar links en staat op het punt de stenen treden van rechts af te dalen naar het water. Een van de twee ouderlingen probeert met zijn linkerhand haar handdoek weg te trekken en maakt met zijn gebalde rechtervuist een dreigend gebaar, de oudere van de twee mannen, achter naar rechts, treedt uit de schaduw naar voren. De bibberende Susanna staat met één voet in het water, met haar rechterhand drukt ze de handdoek stevig tegen haar lichaam met een alarmgebaar, terwijl ze haar linkerarm voor haar boezem houdt. Ze kijkt het schilderij uit met een uitdrukking van angst en smeekbede. Op de stenen bank aan de rechterkant ligt haar rijke jurk van schitterend rood. Aan de linkerkant, voorbij het bassin, zien we terrassen, arcades en torens van het huis in Babel waar het verhaal zich afspeelt. |
Voorbeeld van leraar Pieter Lastman
Pieter Lastman (1583-1633)
Susanna en de oudsten (1614) Olieverf op paneel, 42 x 58 cm Berlijn - Gemäldegalerie De keuze van de opstelling van de figuren, de ouderlingen achter de rug van Susanna, was gebaseerd op een voorbeeld van Rembrandts leraar Pieter Lastman. Lastman toont een verschrikt kijkende Susanna, terwijl ze op een sfinxachtige fontein zit. De twee oudsten zijn al genaderd en zichtbaar onder de indruk van haar lichamelijke schoonheid. Rechts in de boom zitten twee pauwen die traditioneel als symbool van hoogmoed duidelijk naar de beide oudsten verwijzen. |
|
Rembrandt Harmanszoon van Rijn (1606-1669)
afbeelding links: Susanna in bad (1636) Olieverf op paneel, 47,4 x 38,6 cm Den Haag - Mauritshuis afbeelding rechts: Susanna en de ouderlingen (1647) Olieverf op paneel, 76,6 x 92,8 cm Berlijn - Gemäldegalerie |