Paul Verheijen

RUBENS

Ursula en een gruwelijke slachtpartij

Dramatisch geweld

Rubens beeldt de legende van Ursula af als een gruwelijke slachtpartij voor de muren van Keulen.
Voor wie deze twee schetsontwerpen zijn gemaakt, is niet duidelijk, ook niet of ze in verband staan met dezelfde opdracht.
De schets die bewaard wordt in Brussel (1) lijkt een close-up te zijn van de schets die zich nu in Fort Worth bevindt (2).
Of deze tweede schets geschilderd is door Rubens bestaat enige twijfel onder kunsthistorici.

De grond is bedekt met half ontklede dode en stervende maagden.
De Hunnen lopen over de lichamen, terwijl ze met dolken en zwaarden nieuwe slachtoffers maken.
Rubens houdt zich ten dele aan de Ursula-legende, want hij laat Ursula sterven samen met haar gezellinnen.
Op beide schetsen lijken niet één maar twee Hunnen op het punt te staan Ursula te doden.
In het tweede paneel is meer ruimte gegeven aan de dode maagden op de voorgrond en aan de hemel, waarin Maria en een schare engelen kransen en palmtakken vasthouden bestemd voor de martelaressen.

Romeins geweld

Op de achtergrond woedt een ware veldslag tussen de Hunnen en de heilige vrouwen, waarbij sommigen aan hun haren worden meegesleurd.
Dit laatste is een thema dat al in Romeinse kunst voorkomt en dat door Rubens vaker is gebruikt.
Op de eerste schets slaat een vrouw rechts op de voorgrond de handen voor haar gezicht.
De overvolle compositie en de houding van sommige maagden herinneren bovendien aan Romeinse sarcofagen, waarop de Niobiden worden gedood.
Peter Paul Rubens (1577-1640)
De marteling van de heilige Ursula (circa 1618-20)

1. Olieverf op paneel, 48,7 x 38,9 cm
Brussel - KMSK

2. Olieverf op paneel, 64,5 x 49,5 cm
Fort Worth (Texas) - Kimbell Art Museum
2016 Paul Verheijen / Nijmegen