Het bezoek van de kleine Johannes de Doper aan de Heilige Familie komt niet voor in de canonieke evangeliën. Sinds de 13e eeuw werd in de Meditationes Vitae Christi van de Pseudo-Bonaventura dit bezoek voorgesteld als een onderwerp voor meditatie voor de gelovigen. De ontmoeting van de jonge Doper met zijn goddelijke familielid werd in de religieuze verhandelingen van de 17e eeuw als een historisch feit aanvaard omdat het een zeer aangenaam en tegelijkertijd een droevig profetisch thema bood. De Maagd met het Kind Jezus en het kind Johannes de Doper vertegenwoordigt precies deze episode. Alle elementen van de sleutelinterpretatie van het voorgevoel van het lijden verschijnen hier: het zachtmoedige lam, symbool van het paasslachtoffer, het kruis gedragen door het Kind en de vruchten op tafel als symbolen van de verlossing van de mens. Het Kind zegent Johannes, de toekomstige voorloper die zijn hand kust in aanbidding. De Maagd houdt na een meditatie een gesloten boek vast en haar gezicht drukt een droevige berusting uit over het lot van Christus. De profetische iconografie van dit ogenschijnlijk huiselijke tafereel is al sinds de middeleeuwen traditioneel.
Voorbeelden
Het hier afgebeelde schilderij is tot op heden het laatst bekende van Zurbarán en het enige uit 1662 met een cartouche die met een stuk rode was op het oppervlak van het canvas lijkt te zijn geplakt, zoals in andere werken van de schilder. De compositie van het doek heeft een piramidale structuur en verwijst duidelijk naar modellen uit de renaissance die Zurbarán heeft kunnen bewonderen in de koninklijke collecties van Madrid. Zurbarán bewaarde een reeks prenten in zijn atelier in Madrid en, trouw aan zijn werkwijze, gebruikte hij verschillende van deze modellen om zijn schilderijen samen te stellen, waarbij hij hun composities bestudeerde.
Het papier op de voorgrond bevat de signatuur van Zurbarán.
Stilleven
In de laatste periode van zijn carrière schildert Zurbarán vaak dezelfde Maagd, donker, met een ovaal gezicht en amandelvormige ogen, die haar hoofd op haar rechterschouder leunt. Ze draagt de karmijnrode tuniek en de intens blauwe mantel, net als op de andere schilderijen met dit thema, met dezelfde lichte sluier van bruinachtige tinten rond de nek. De kleine blonde Jezus, bijna naakt, is ook hetzelfde charmante en trouwe kind dat destijds model stond voor de schilder. De kleine Johannes, niet erg mooi maar ontroerend, met zijn aandachtige gezichtje, draagt een bruine schapenvacht, gesloten door een leren riem. Op het buffet rechts weerspiegelt het typische glanzende bord, gemaakt van tin of zilver, prachtige rode appels en roze-gele peren in het glanzende metaal. Deze elementen vormen op zichzelf een prachtig stilleven.
Francisco Zurbarán y Salazar (1598-1664)
La Virgen con el Niño Jesús y San Juan Bautista niño (1662)
Olieverf op doek, 169 x 127 cm
Bilbao - Museo de Bellas Artes
