Oesters
Al in de middeleeuwen dienden afbeeldingen van het bijbelse verhaal van Lot en zijn dochters om te moraliseren over het gevaar van vrouwelijke verleiding en de ongunstige effecten van alcohol. Abraham Bloemaert plaatste de hoofdfigurengroep op de voorgrond. Links beeldde hij het bed af en de vrouw van Lot en de brandende stad Sodom helemaal rechts. Hij schilderde Lot en zijn dochters als grotendeels gekleed en psychologisch los van elkaar, niet als naakten die zich bezighielden met een reeks vleselijke genoegens.
De bebaarde Lot staart somber naar de grond voor hem, zijn rechterhand ietwat stijf op de blote schouder van een dochter geplaatst, zijn linkerhand balancerend met een volle tazza wijn op zijn knie. Deze dochter heeft het bovenste deel van haar jurk verwijderd, haar parelsnoer en gouden ketting achter zich op het bed gegooid en haar rechterhand op de schoot van haar vader gelegd. De dochter die achter hem staat reikt met haar linkerhand over zijn schouder om zijn gewaad los te maken. Lots afstandelijke houding wordt versterkt door de schaduw die zijn hoed met brede rand over zijn ogen werpt. Zo wordt Lot in Bloemaerts vertolking van het verhaal niet langer afgebeeld als een actieve deelnemer aan het erotische karakter van het verhaal, maar eerder als een onthechte deelnemer.
Opvallend in Bloemaerts vertolking is het weelderige stilleven uitgespreid op een stenen tafel die deels bedekt is met een effen wit damasten tafelkleed. Het bestaat uit appels en druiven in een Wan-li porseleinen kom, een half brood bovenop een oude Goudse kaas, een tinnen schaal met oesters en een mes dat wankel op de rand van de tafel balanceert. Deze objecten en motieven zijn typerend voor stillevens uit de vroege zeventiende eeuw. Sommigen van hen - met name het brood, de druiven en de kaas - komen vaak voor in afbeeldingen van Lot en zijn dochters. Voor de tafel staat een grote, sierlijke, vergulde kan en daarop een gesloten bokaal. Bloemaert baseerde deze waarschijnlijk op daadwerkelijke prototypes, mogelijk van de Utrechtse zilversmidsfamilie Van Vianen. De zeldzaamheid van stillevens in Bloemaerts oeuvre suggereert dat hij dit stilleven bedoelde als een commentaar op de complexe morele en ethische kwesties rond dit bijbelse verhaal.
Een prominent onderdeel van dit stilleven is het bord met oesters - afrodisiaca die zinspelen op de op handen zijnde seksuele consumptie die de dochters van Lot voor ogen hadden. Afgedankte schelpen van geconsumeerde oesters die op de grond liggen in de schaduw van de jurk van de oudere zus, geven nog meer de seksuele implicaties van het verhaal aan. Niettemin zijn brood en wijn, fundamentele elementen van de eucharistie, ook prominent aanwezig in dit stilleven. P resenteert de prominente plaats van dergelijke christologische symbolen in afbeeldingen van Lot en zijn dochters het morele dilemma van dit verhaal voor de kijker?. Is Lot een zondaar, verlost door Christus? Is hij misschien een archetypisch prototype van Christus?
Bloemaert benadrukte Lot's dronkenschap niet door een van zijn dochters wijn in zijn beker te laten schenken. In plaats daarvan houdt Lot plechtig zijn tazza vast, gemaakt van goud, de kleur van het koningschap van Christus, ongeveer zoals een priester zou doen tijdens de viering van de eucharistie. Het halve brood in het stilleven verwijst naar deelname aan het andere centrale element van de eucharistie: het lichaam van Christus. De admiraalvlinder die boven het stilleven zweeft heeft ook christologische implicaties, want hij verwijst symbolisch naar de verrijzenis van de ziel.
De juiste toeschrijving van het schilderij is lang onduidelijk geweest. Rond het begin van de twintigste eeuw werd het toegeschreven aan Peter Paul Rubens op basis van een in de negentiende eeuw aangebrachte valse signatuur. Gedurende het grootste deel van de twintigste eeuw werd het daarna toegeschreven aan Jacob Jordaens en toen het in 2004 werd verkocht, werd het toegeschreven aan de zoon van Abraham Bloemaert, Hendrick. Tijdens een restauratie van het schilderij in 2004 werd de handtekening en datum van Abraham Bloemaert ontdekt.
|
