JHERONYMUS BOSCH

Doornenkroning

Devotiebeeld

Het symmetrisch opgebouwde werk van Jheronimus Bosch toont Christus in het midden, omringd door vier beulsknechten, één in elke hoek.
Ze zijn vol optische tegenstellingen afgebeeld en doen enerzijds vreemd orientaals aan, anderzijds vertrouwd contemporain.
De twee bovenste zouden soldaten kunnen zijn.
De rechterhand van de soldaat linksboven is gehuld in een metalen handschoen.
De pijl - horend bij een kruisboog - die in zijn groene tulband is gestoken heeft mogelijk een ons onduidelijke allegorische betekenis.
Zijn ogen puilen uit en zijn lippen zijn stijf dichtgeklemd.
De andere soldaat rechtsboven fronst zijn wenkbrauwen, houdt een berkenstok vast en draagt een wijd uitstaande zwarte wollen muts met een eikenblad, een metalen plaat op de schouder en een halsband met stekels.
Herdershonden droegen zo'n halsband om ze te beschermen tegen wolven.
Dit detail verwijst naar Psalm 22:

Honden staan om mij heen, een woeste bende sluit mij in, zij hebben mijn handen en voeten doorboord.
^{(Psalm 22,17)}

De twee beulsknechten onderaan doen door hun kleding en hoofdbedekkingen aan (schrift)geleerden denken, mogelijk Farizeeën.
De witharige schriele linkerfiguur met overbeet en geprononceerde sik, houdt losjes een staf in de hand.
Op zijn rode hoofddoek is een maansikkel (symbool islam) en een zespuntige ster (symbool jodendom) afgebeeld, dus is hij 'ongelovig'.
De rechterfiguur heeft een dikke onderlip, een knolachtige neus en een rond gezicht.

Gesuggereerd is dat de vier beulsknechten staan voor de vier temperamenten van de mens: sanguinisch (rechtsonder), cholerisch (linksonder), flegmatiek (linksboven) en melancholiek (rechtsboven).
Deze theorie leidde echter wel tot tegenstrijdige conclusies en is dus niet echt overtuigend.
Een andere evenmin overtuigende veronderstelling luidt dat zij staan voor een moslim (linksonder), een jood (rechtsonder), een heiden (rechtsboven) en de belichaming van de eeuwige dood (linksboven).

De houding van Christus' armen en handen doet enigszins onbeholpen aan, mogelijk vanwege enkele verzen uit diezelfde Psalm 22:

Mijn gebeente valt uiteen [...] Ik kan al mijn beenderen tellen. Zij kijken vol leedvermaak toe.
^{(Psalm 22,15b en 18)}

Christus is uitgebeeld overeenkomstig de beschrijving in de Lentulus-brief.
De doornenkroon als symbool van zijn lijden wordt achter zijn hoofd gehouden zodat we niet kijken naar een Salvator coronatus, gekroonde Verlosser, maar naar een coronatio Salvatoris, kroning van de Verlosser.
Zijn gelaat is niet geschonden en zijn lijden is slechts impliciet.
Hij kijkt in de richting van de toeschouwer en werpt een intieme, persoonlijke, even indringende als milde blik op ons.

Het kleurgebruik zorgt ervoor dat wij het gebied rond Christus' hoofd en schouders in gedempte, warme kleuren als vredig ervaren, terwijl de vier beulsknechten zijn geschilderd met grote vlakken contrasterende kleuren

Jheronimus Bosch (circa 1450 - 1516)
Doornenkroning (±1495)
Olieverf op eiken, 74 x 59 cm
Londen - National Gallery

JHERONYMUS BOSCH

Doornenkroning

Devotiebeeld

JHERONIMUS BOSCH