JHERONYMUS BOSCH

Ecce Homo

Onbekende schenkersfamilie

Op het hier afgebeelde schilderij van Jheronimus Bosch van de Ecce homo-scène is te zien dat op de voorgrond nog vaag een groep figuren is te zien.
Links is een geknielde man herkenbaar met een relatief groot afgebeelde dominicaanse monnik (zijn zoon?) en daarachter de hoofdjes van een zestal jongens.
Tegen de rechterzijkant van het schilderij staat een zestal meisjeshoofdjes.
Oorspronkelijk bevond zich tegenover de geknielde man een eveneens geknielde vrouw, ongetwijfeld zijn echtgenote en de moeder van de meisjes en jongens.
Deze ons onbekende familie behoort tot de oorspronkelijke opzet van dit werk en zal de schenker of opdrachtgever van het werk geweest zijn.
Het was dus bedoeld als memorietafel.

Barabbas

Op een bepaald moment is het paneel ingrijpend gewijzigd en werd de schenkersfamilie deels afgekrabd en overgeschilderd.
Bij een restauratie in 1983 kwamen ze weer vaag te voorschijn.

Er zijn tenminste twee kopieën of bewerkingen van dit schilderij zonder de schenkers (Amsterdam Rijksmuseum en Uden Museum Krona).
Op de plaats van de geknielde schenker is daarop een tralievenster te zien (zie detailafbeelding) met daarachter Barabbas die straks in plaats van Christus vrijgelaten zal worden.

Tekstballonnen

Door in bladgoud geschilderde teksten legt Bosch de afgebeelde personages teksten in de mond, wat in zijn werk vrij uniek te noemen is.
Pilatus staat op een stenen platform onder de boog van een paleisdeur.
Hij is in zwart en rood gehuld, heeft een staf in de hand, wordt geflankeerd door vier mannen die Christus voorgeleiden.
Met de woorden ECCE HOMO, 'Zie de mens', wijst Pilatus naar Christus.
Het naar hem opkijkende te hoop gelopen (eveneens alleen uit mannen bestaande) volk roept CRUCIFIGE EUM, 'Kruisig hem'.
Ook de nu vage monnik heeft een tekst: SALVA NOS XPE REDEMPTOR, 'Red ons Christus, Verlosser', een gebed dat voor hem en de afgebeelde familie bedoeld zal zijn om te waarborgen dat er voor hen een plaats is in het hiernamaals.
In een open flambouw van een van de toeschouwers met kwaadaardige gezichten brandt tamelijk opmerkelijk een vuur, omdat het hele tafereel zich afspeelt in vol daglicht.
De bloederige voetafdruk van Christus en zijn met wonden overdekte lichaam benadrukken het offer dat hij voor de mensheid brengt.

Stadsgezicht

Iconografisch vernieuwend is het onbelemmerde stadsgezicht dat Bosch aan de scène heeft toegevoegd.
Dit decor vertoont zowel Midden-Europse als oriëntaalse trekken zoals de Ottomaanse rode vlag met maansikkel.
Niemand van de kleine, met enkele fijne verfstreken neergezette figuurtjes die op dit vroege uur al in Jeruzalem zijn, lijkt iets te merken van het volksgericht tegen Christus dat op de voorgrond plaatsvindt.
Zelfs het dichtsbijzijnde paartje op de brug over de rivier staart de diepte in.
De vrouw draagt een witte hoofddoek die kenmerkend is voor een huisvrouw uit de 15e eeuw.
Vertegenwoordigt dit paar de onbekommerde ziel die niet deelneemt aan de kwalijke praktijk op de voorgrond of gaat de verlossing van die ziel juist voorbij omdat het paar ook geen oog heeft voor het lijden van Christus?