PETRUS CYCLUS

Afbeelding 03 - Wonderbaarlijke vondst tempelmunt

Wonderschoon

Deze schildering is de enige scène die uit een evangelie afkomstig is.
Algemeen wordt dit fresco meestal als het mooiste van de hele Petrus-cyclus in de Brancaccikapel beschouwd.
Dit verhalende fresco waarin meerdere scènes binnen dezelfde schildering zijn afgebeeld, is typerend voor de renaissance.
Latere barokschilders zouden er altijd voor kiezen om alleen het meest dramatische moment te laten zien.
Maar Masaccio wist binnen hetzelfde landschap drie scènes te tonen.

Matteüs en Flavius Josephus

De evangelist Matteüs beschrijft deze wonderlijke en niet makkelijk te duiden scène.

Toen ze in Kafarnaüm waren aangekomen, kwamen de inners van de tempelbelasting bij Petrus en vroegen: ‘Draagt uw meester de dubbeldrachme* niet af?’ Hij antwoordde: ‘Zeker wel!’ Toen hij thuiskwam, was Jezus hem voor met de vraag: ‘Wat denk je, Simon: van wie innen de heersers op aarde tol of belasting? Van hun eigen kinderen of van anderen?’ Op zijn antwoord: ‘Van anderen,’ zei Jezus tegen hem: ‘Dan zijn de kinderen dus vrijgesteld. Maar laten we hen niet voor het hoofd stoten; ga naar het meer, werp een vishaak uit en pak de vis die je het eerst bovenhaalt. Als je zijn bek opent, zul je een vierdrachmenstuk* vinden. Betaal hen daarmee voor ons allebei.’
^{(Matteüs 17,24-27)}

De joodse historicus Flavius Josephus schrijft dat alle joden, waar ze ook woonden, door de Romeinen verplicht werden tot het betalen van een belasting van twee drachmen per persoon per jaar. Dat geld moest betaald worden aan het Capitool, zoals ze vroeger jaarlijks eenzelfde bedrag opbrachten voor de Tempel in Jeruzalem (Joodse Oorlog, Boek VII,218 - vergelijk met Exodus 30,13-14).

^{* Een drachme was het gemiddelde dagloon; een didrachme is een dubbele drachme; een stater heeft de waarde van vier drachmen.}

Catasto

In mei 1427, dus ten tijde van het schilderen van dit fresco werd in Florence de zogenaamde catasto ingevoerd, een soort belasting op alle persoonlijke bezittingen (ons woord kadaster is eraan verwant).
Het fresco lijkt er een link mee te leggen, want het legt nauwelijks de nadruk op het wonder van de gevonden stater, maar meer op het goddelijke bevel van Jezus aan Petrus.
Die herhaalt dan ook Jezus' handgebaar: hij heeft het begrepen.
Moesten de Florentijnen hier overtuigd worden dat het betalen van deze catasto een plicht is?
Merk op dat de belastinginner in het middentafereel met zijn linkerhand wijst naar Jezus en met zijn rechter naar het 'tolhuis'.

Als leerling toog Michelangelo vaak naar de Brancacci-kapel om de fresco’s te bestuderen. Zie zijn getekende schets van Petrus bedoeld als armstudie van een manfiguur.

^{Afbeelding: Michelangelo Buonarroti (1475-1564) - München - Staatliche Graphische Sammlung, rood krijt, pen en bruine inkt, 32 x 20 cm.}

Vuurrood

Masaccio beeldt het bijbelverhaal uit in drie compacte scènes binnen een en hetzelfde tafereel.
Centraal staat Jezus met zijn twaalf apostelen.
Op de rug zien we de belastinginner (oranje renaissancetenue) die zijn vraag stelt.
Jezus wijst Petrus aan dat hij naar het meer moet om de vis te vangen.
Links zien we Petrus bezig dit te doen aan de oever van het meer.
Giorgio Vasari schrijft in zijn Vite dat Petrus een vuurrood hoofd heeft van het bukken.
Petrus wordt van de centrale groep picturaal gescheiden door enkele bomen.
Rechts zijn het de pilaren van het 'belastingkantoor' die zo'n scheiding bewerkstelligen.
Petrus overhandigt de stater aan dezelfde belastinginner van de centrale groep die we nu en profil aanschouwen.
Vasari zegt hierover dat Petrus nog roder kleurt bij het betalen van deze belasting dove si vede l'affetto del contare (waar je zijn emotie bij het tellen ziet), terwijl de geldinner met zeer groot genoegen (con grandissimo piacere) naar de munten in Petrus' hand kijkt.

Beminde

De achtergrond van de centrale groep wordt gevormd door een berglandschap waarmee een aardse sfeer wordt opgeroepen die haaks staat op het wonder dat plaatsvindt.
En het moet gezegd: iets aardser dan belasting betalen is er nauwelijks.

Op Petrus na zijn de andere apostelen moeilijk te identificeren.
De apostel die is afgebeeld tussen Petrus en Jezus is waarschijnlijk Johannes vanwege zijn feminien uiterlijk.
Het evangelie volgens Johannes beschrijf hem als Jezus' beminde leerling.
Masaccio houdt zich hier aan een tamelijk traditionele uitbeelding van deze apostel.

Zelfportret?

Alle figuren beeldt Masaccio verder uit in 'Griekse' stijl waarbij het bovenkleed over de linkerschouder hangt en valt over de linkerarm.
Vasari vermeldt nog dat de apostel die helemaal achteraan staat een zelfportret van Masaccio is dat hij met behulp van een spiegel heeft geschilderd.
Tanto bene ch'e' par vivo vivo (zo goed dat het lijkt te leven).

Dit fresco is na een brand in 1771 zeer ernstig beschadigd geweest.
De kleuren kunnen mogelijk verschillen van het origineel.
Het is verder niet onwaarschijnlijk dat de aureolen van Jezus en de apostelen oorspronkelijk verguld waren.

Masaccio (Tommaso di Giovanni Casaio) (1401-1428)
03 - Pagamento del tributo (±1425)
Fresco, 260 x 599 cm
Florence - Santa Maria del Carmine (Brancaccikapel)