HENDRICK TER BRUGGHEN

Kruisiging

Beeldtraditie

Hendrick ter Brugghen grijpt met deze Kruisiging van Christus met Maria en Johannes terug op een middeleeuwse traditie van retabels, boekverluchtigingen en schilderijtjes voor privédevotie.
Kenmerk is een iets hoger oprijzend kruis boven Maria en Johannes aan weerszijden van Christus.
Het gebrek aan dieptewerking doet denken aan gouden achtergronden uit vroegere eeuwen.
Christus' uitgemergelde en pezige lichaam is ook typisch voor tijden vóór Ter Brugghen.
Deze oude stijl roept de vraag op of Ter Brugghen ze gebruikt vanwege de wens van de opdrachtgevers.
Misschien moest hij kopieën maken van werken die met de beeldenstorm verloren zijn geraakt.

Maar er zijn ook 'nieuwerwetse' kenmerken te ontdekken.

De lage invalshoek zorgt voor een monumentale Maria en Johannes
Het bloed uit Christus' wonden lijkt op touwen
De kleren van Maria en Johannes hebben plooien in de barokstijl
De splitten in schouderstuk en bovenmouw van Johannes zijn contemporair
Het chiaroscuro dat Ter Brugghen tot 'caravaggist' maakt (lichtval op zijdewond en gezicht en handen Maria)
Door realistische directheid raakt kijker betrokken bij het verdriet

Ter Brugghen geeft de huidskleuren gedifferentieerd weer: Christus heeft een grijsgroene lijkkleur, Maria is albastkleurig en Johannes' huid is donker.

Contrareformatie

Het uitbeelden van het lijdensverhaal speelde in de contrareformatie een belangrijke rol bij de versterking van het geloof.
Het dikke bloed dat uit Christus' wonden vloeit, zal op Maria en Johannes neerdruipen en Maria kijkt nadrukkelijk naar de zijdewond bij haar Zoon.
Het vermoeden bestaat dan ook dat Ter Brugghen beide werken schilderde voor een katholieke opdrachtgever.

Tweede versie

Deze versie is vermoedelijk in dezelfde tijd ontstaan, maar onderscheidt zich door grotere afmetingen en verdichting van de inhoud waardoor de kijker nog dichter bij Christus' kruisdood komt te staan.
De uitgestrekte armen van Christus bepalen de breedte van dit werk.
De figuren van Maria en Johannes zijn op heuphoogte afgesneden door de onderste rand, in de bovenste rand ontbreekt de kruistitel en in de rechterrand is ook de figuur van Johannes afgesneden die dichter bij Christus is geplaatst.
Johannes' merkwaardig ineengestrengelde handen bevinden zich nu ter hoogte van Christus' voeten.
De trieste sfeer wordt versterkt door een bewolkte lucht.

Hendrick ter Brugghen combineerde in beide werken middeleeuwse kunst met caravageske kenmerken.

Hendrick ter Brugghen (1588-1629)
De kruisiging van Christus (±1625)
Links: olieverf op doek, 155 x 102 cm
New York - MET
Rechts: olieverf op doek, 200 x 173 cm
Turijn - Galleria Luigi Caretto