CARAVAGGIO
Annunciatie
OntvankelijkBegin 19e-eeuw is het schilderij overgezet op nieuw canvas waarbij grote stukken van het verfoppervlak verloren gingen of flink werden beschadigd. Wat na restauratie tussen 1967 en 1970 overbleef van het penseelwerk van Caravaggio is de engel.Caravaggio's compositie is volledig geconcentreerd op de ontmoeting tussen Gabriël en de Maagd. Maria verschijnt in een lichte hoek op de grond geknield bijna evenwijdig aan het beeldvlak en gekleed in een zware blauwe mantel. Haar hoofd zien we en profil en haar handen zijn nederig voor haar borst gekruist. De aartsengel Gabriël daalt vanuit de linkerbovenhoek op een wolk neer en kondigt met het gebaar van zijn uitgestrekte rechterhand de wonderbaarlijke conceptie aan die zal plaatsvinden. De lelie in zijn linkerhand is een verwijzing naar de maagdelijkheid van Maria. Hoewel de aartsengel, gekleed in witte draperieën, gevaarlijk dicht naar de knielende Maria is gevlogen, kijkt Maria nederig naar de grond. Het decor wordt slechts eenvoudig aangegeven. Rechts op de achtergrond is het bed van Maria te zien achter een halfopen gordijn, met daarnaast een eenvoudige stoel met een rieten zitting. Naast Maria op de voorgrond ligt een mand die nu vanwege de beschadiging moeilijk te onderscheiden is en waarover een doek is uitgespreid. Het schilderij van Caravaggio combineert verschillende momenten uit het bijbelse verhaal. Terwijl Gabriël de Maagd begroet met het gebaar van zijn uitgestrekte arm, lijkt Maria zich al te onderwerpen aan Gods wil. De dreigende schaduw die het onderste deel van de engel, de wolk en de onderste helft van de Maagd in duisternis werpt, belichaamt de 'kracht van de Allerhoogste' die Maria overschaduwt. De nederigheid van de houding van de Maagd is de visuele expressie van haar verklaring dat ze de dienstmaagd des Heren is. Caravaggio's compositie is gebaseerd op de spanning die ontstaat door de nevenschikking van de twee hoofdrolspelers. Zo contrasteert de dynamische beweging van de engel die neerdaalt in de picturale ruimte sterk met de introspectieve rust van de figuur van Maria. De illusionistische behandeling van die engel, die zwevend op zijn wolk buiten het beeldvlak lijkt uit te steken, is barokker dan normaal voor Caravaggio, maar het contrast tussen de energieke houding van de hemelse boodschapper Gabriël en de ontvankelijke Maria is dramatisch en psychologisch effectief. Het losse penseelwerk is typerend voor de latere periode van Caravaggio. Zijn handelsmerk, het chiaroscuro, is niet te missen: het hele schilderij is donker, behalve de twee hoofdfiguren. Het schilderij werd door Hendrik II (1563-1624), hertog van Lotharingen, aan zijn primaatkerk in Nancy als het hoofdaltaarstuk gegeven. |
Navolger? Hoewel Hendrick ter Brugghen gezien wordt als volbloed caravaggist is het de vraag of zijn twee ons bekende Annunciaties beïnvloed zijn door die van Caravaggio. 
Hiertegen spreekt in elk geval het feit dat het werk dat Ter Brugghen in het jaar van zijn overlijden schilderde (afbeelding rechts), een element bevat dat voor een annunciatie niet gebruikelijk is. Twee engeltjes op wolken dragen in hun handen een gevlochten krans, precies onder het kader boven de heilige-geest-duif, waardoor de Kroning van Maria na haar dood chronologisch naar voren wordt gehaald. |
|
Michelangelo Merisi da Caravaggio (1571-1610)
Olieverf van paneel overgebracht op doek, 285 x 205 cm (1609) Nancy - Musée des Beaux-Arts Hendrick ter Brugghen (1588-1629) afbeelding links: Olieverf op doek, 104 x 84 cm (1624-25) Zürich - Kunsthaus afbeelding rechts: Olieverf op doek, 216,5 x 176,5 cm (1629) Diest - Stadsmuseum De Hofstadt |