CARAVAGGIO
De Emmaüsgangers
Ontwakend besefIn de jaren 1601-03 was Caravaggio te gast bij de edelman en kunstverzamelaar Ciriaco Mattei (gest.1614) in Rome. In die tijd schilderde hij een serie schilderijen waaronder drie werken met voorstellingen uit het passie- en verrijzenisverhaal van Christus: Gevangenname van Christus, De ongelovige Tomas en het hier afgebeelde werk.In dit schilderij heeft Caravaggio het ontwakend besef van de beide leerlingen vastgelegd. Bij dit moment laat hij Christus het brood niet breken maar zegenen. De verbijstering van de twee leerlingen blijkt vooral uit hun gebaren. De rechter Emmaüsganger spreidt verrast zijn armen. Dit ietwat overdreven armgebaar - geschilderd in verkort perspectief - roept de kruisdood in herinnering. Op zijn bovenkleed is een jacobsschelp te zien hetgeen mogelijk verwijst naar de (pelgrims)tocht die de twee hebben gemaakt van en naar Jeruzalem-Emmaüs. De tweede Emmaüsganger met ietwat gehavende rechtermouw komt uit zijn stoel overeind doordat hem letterlijk en figuurlijk een licht opgaat. Alleen de door Caravaggio aan het verhaal toegevoegde staande man (een bediende, de herbergier?) die geen weet heeft van de voorgeschiedenis en dus ook niet van de kruisdood van Christus staat er nieuwsgierig bij. Maar de schaduw van zijn hoofd wordt wel als een donker aureool boven het hoofd van Christus. Het bovennatuurlijke schijnsel van Christus' verschijning schijnt over alle vier gezichten. Caravaggio pakt het drama op een keerpunt. Binnen enkele seconden zal de verrezen Christus van tafel verdwijnen. Hij is een verschijning. De essentie van het verhaal legt hij in het gebaar van de Christus' zegenende hand. Dit gebaar woordt door middel van bijkomende gebaren van de leerlingen benadrukt. |
Fruit en gevogelteDat Caravaggio al vroeg een bekwaam stillevenschilder was, blijkt uit de uitbeelding van het brood, het fruit en het gevogelte op tafel. Hij speelt bovendien een spel met de ruimtewerking. De stoel van de opstaande leerling laat hij links buiten de beeldrand vallen. Het realisme waarmee het mandje uitsteekt en van de tafel dreigt te vallen - door het onverhoedse opstaan van de leerling? - constrasteert met het irrealisme, het bovennatuurlijke gebeuren, van Christus' verschijning. Heeft hij Christus daarom uitgebeeld als een jonge, baardeloze man in plaats van mét baard, zoals in zijn tijd gebruikelijk was? Is dit baardloze ook de reden waarom de leerlingen Christus niet herkennen? Het geïdealiseerde gelaat van Christus steekt scherp af tegen de rimpels van de andere personen.Als kunstenaar kun je van het verhaal van de Emmaüsgangers een compositie maken die de toeschouwer uitnodigt bij deze goddelijke gebeurtenis ofwel afstandelijk stil te staan, ofwel hem erbij te betrekken. Caravaggio doet volgens mij het laatste. Het is zijn handelsmerk en kwaliteit. |
Kopie en tweede versieVan Caravaggio is bekend dat hij vaak meerdere versies maakte van zijn schilderijen. Een andere versie van De Emmaüsgangers bevindt zich in een particuliere collectie. Mogelijk is deze kopie door Caravaggio zelf vervaardigd met hulp van Prospero Orsi. In 1999 werd deze in een kerk in het Franse Loches vrijwel exacte kopie ontdekt en ook van De ongelovige Tomas. Na onderzoek werd in 2006 vastgesteld dat het originele Caravaggio's betrof.In 1606 schilderde Caravaggio een tweede versie van De Emmaüsgangers. |
|
Cena in Emmaus (1601-02)
Michelangelo Merisi da Caravaggio (1571-1610) Olieverf op doek, 141 x 196 cm Londen - National Gallery Michelangelo Merisi da Caravaggio (1571-1610) & Prospero Orsi (1558/60 - 1633/63) Olieverf op doek, 143 x 200 cm Particuliere collectie |