Paul Verheijen

MAARTEN VAN HEEMSKERCK

Landschap met de barmhartige Samaritaan

Torso Belvedere

Rechtsvoor zien we de barmhartige Samaritaan de mishandelde reiziger verzorgen, die hij daarna op zijn paard zal meenemen. Ook dat is op het schilderij te zien. Even verderop buigt de paus zich goedkeurend over de opgraving van een groot beeld van de klassieke oppergod Jupiter.

Midden op het schilderij is nog een verweesd beeldhouwwerk te zien, een mannentorso. Die doet denken aan de zogenaamde Belvedere Torso, een beroemde gehavende marmeren spierbonk van romp en bovenbenen die in Van Heemskercks tijd nogal een hit was onder kunstenaars. Deze welgevormde torso bood bijvoorbeeld inspiratie aan naakten die Michelangelo en Raphael schilderden. Ook Van Heemskerck viel voor de bodybuilder en maakte een tekening waarop de rug bol staat van de spieren (zie inzet).

De Belvedere Torso is een marmeren fragment dat de torso en bovenbenen toont van een krachtige mannelijke figuur die op een rots zit. Het bevindt zich nu in de Vaticaanse Musea en is vernoemd naar het Belvedere Hof in het Vaticaan waar het ooit werd tentoongesteld. Het is gesigneerd door een Griekse beeldhouwer 'Apollonius, zoon van Nestor, Atheense', over wie niets bekend is, en er is wetenschappelijk debat over de vraag of het een origineel Hellenistisch werk is uit de 1e eeuw VGJ of een Romeinse kopie.
Toen hij de Torso van Belvedere zag, lag deze nog steeds op zijn rug.
* Maarten van Heemskerck Torso Belvedere (1532-1536) (Berlijn - Staatliche Museen, Kupferstichkabinett; inkt op papier; 19 x 13 cm)

Rome 16e eeuw

Heemskercks afbeeldingen van Romeinse ruïnes en renaissancewerken verschaffen ons belangrijke informatie over het uiterlijk van Rome in de jaren 1530. Rechts zien we het Vaticaan en de Sint-Pieter, links het Capitool met het Conservatorenpaleis en meer op de voorgrond de Engelenburcht met brug over de Tiber. Helaas is het schilderij aan de bovenkant nogal overgeschilderd. Bij een restauratie bleek dat de grote boom op de voorgrond oorspronkelijk tot aan de bovenste beeldrand van het schilderij reikte. Nu is slechts een afgeknotte stam te zien.

Voor de merkwaardige combinatie van de barmhartige Samartiaan met de stad Rome is dit een mogelijke verklaring: zoals de Samaritaan zich ontfermde over de gewonde reiziger, zo heeft de cultureel geïnteresseerde Romeinse clerus zich ontfermd over de antieke beelden.
Maarten van Heemskerck (1498-1574)
Landschap met de barmhartige Samaritaan (±1550)
Olieverf op paneel, 72 x 97 cm
Haarlem - Frans Hals Museum
2016 Paul Verheijen / Nijmegen