Paul Verheijen

MAARTEN VAN HEEMSKERCK

Man van Smarten

Pikant?

Op dit schilderij is Christus afgebeeld als Man van Smarten, omgeven door twee engelen. Het thema van de Engelpiëta was bijzonder geliefd tijdens de middeleeuwen en de renaissance. Doorgaans speelt deze scène zich af bij het graf. Hier zit Christus echter op een wolk, wat mogelijk verwijst naar zijn Hemelvaart. Het ongewoon felle koloriet op de achtergrond, de complex gedraaide houdingen en de verkortingen in het monumentale lichaam van Christus verlenen het tafereel een sterke dramatische expressie. Met een energiek gebaar toont Christus het stigma in zijn rechterhand. De rechter engel houdt voorzichtig zijn hoofd met de doornenkroon overeind, terwijl de andere engel hen met een fakkel bijlicht.
Het sterke licht-donkercontrast versterkt Christus' gespierde lichaam. Het geel licht op als een aureool en gaat over in een bloedrode kleur.

In een plaquette boven Chistus’ hoofd lezen we een Latijnse tekst die verwijst naar de bespotting van Jezus: ECCE REX VESTER, zie uw koning. Daaronder staan de twee initialen van de schilder MH met tussen beide letters het jaartal 1532. Dit paneel, dat naar alle waarschijnlijkheid afkomstig is uit de Sint-Corneliuskerk in Machelen, is een vroeg werk van zijn hand. Het is geschilderd in het jaar dat Van Heemskerck naar Rome vertrok. Tijdens een verblijfsperiode van vier jaar maakte hij er zich de beeldtaal van de antieken eigen.

Het lichaam van Christus weet Van Heemskerck bijzonder smakelijk op te dienen. Bij deze verbeelding van Christus lijkt Van Heemskerck inspiratie uit de Belvedere Torso te hebben gehaald. Een dunne bijna doorzichtige witte lijkwade verhult maar nauwelijks de edele delen van Christus. De doek is afgezakt als in een plagerige striptease. Suggereert Van Heemskerck hier iets onder die lendendoek? Is de bobbel een erectie die verwijst naar zijn opstanding? Of moeten we het beschouwen als een fysiologisch post mortem verschijnsel? De suggestie van een flink geslachtsdeel past in elk geval goed bij het ideaalbeeld van een mannelijke en gespierde Christusfiguur.
Maarten van Heemskerck (1498-1574)
Man van Smarten (1532)
Olieverf op paneel, 84 x 73 cm
Gent - MSK
2016 Paul Verheijen / Nijmegen