JEAN-PAUL LAURENS

Kadaverproces

Schijnproces

Formusus (paus van 891-896) werd in 864 tot bisschop van het bisdom Portus gewijd. Tijdens een aantal reizen die hij ter promotie van de kerk door onder meer Bulgarije, Frankrijk en Duitsland maakte, liet hij zich kennen als een groot diplomaat en invloedrijke figuur. Hij leefde in een tijd waarin de macht die met het pausschap gepaard ging, grote wedijver onder geestelijken tot gevolg had. Door Johannes VIII (paus van 872-882) werd de talentvolle Formosus kennelijk als een bedreiging gezien. Hij ontzette hem uit zijn ambt op beschuldiging van onder andere verraad, het ongeoorloofd verlaten van zijn bisdom en openlijke hang naar het pausschap. Johannes' opvolger Marinus I (paus van 882-884) vond het kennelijk politiek opportuun om deze beslissing ongedaan te maken.
Als paus verbeterde Formosus dankzij zijn diplomatieke talent de relaties tussen Rome en Constantinopel. Tevens droeg hij bij aan de versterking van het christendom in Noord-Europa.
Een jaar na zijn dood werd zijn lichaam op bevel van Stefanus VI (VII) (paus van 896-897) opgegraven om te worden berecht tijdens een schijnproces dat de geschiedenis in zou gaan als het kadaverproces. Stefanus probeerde het beleid van zijn voorganger ongedaan te maken. Hij daagde hem na zijn dood voor een kerkelijke rechtbank in de basiliek van Sint Jan van Lateranen in Rome. Aangezien het lijk van Formosus zich niet kon verdedigen, won paus Stefanus de zaak tamelijk makkelijk. Formosus' officiële daden als paus werden ongeldig verklaard. De drie vingers van zijn rechterhand waarmee hij wijdingen had verricht, werden afgehakt. Zijn lichaam werd opnieuw begraven, vervolgens nogmaals opgegraven en in de rivier de Tiber gegooid. Een kluizenaar haalde het daaruit en begroef het weer. Theodorus II (paus in 897) groef het lichaam later opnieuw op en liet het in de Sint-Pieterskerk bijzetten.
Het schijnproces zou de geschiedenis ingaan als een van de dieptepunten van de geschiedenis der pausen.

Stinkend lijk

Het doek van de Franse schilder en beeldhouwer Jean-Paul Laurens verbeeldt dit moment waarin het rottende lijk van Formosus ter verantwoording wordt geroepen voor zijn daden. Links van de pauselijke troon staat een geestelijke, die namens de overleden paus het woord deed. Omdat de handen van het dode lichaam in wanten zijn gehuld, is niet te zien of de vingers al zijn afgehakt of dat dit nog moet plaatsvinden. Op de voorgrond brandt wierook om de stank te verbloemen.

Laurens was een echte historieschilder, die vaak de middeleeuwen als onderwerp nam. Doordat de geschiedenis van de middeleeuwen niet bij iedereen bekend was, waren zijn schilderijen vooral geliefd bij intellectuelen. Maar ook zonder de verhalen te kennen, sprak de theatrale stijl van Laurens’ werk een groot publiek aan.

Jean-Paul Laurens (1838-1921)
Le Pope Formose et Etienne VI (1870)
Olieverf op doek, 100 x 152 cm
Nantes - Musée des Beaux Arts