FILIPPO LIPPI
Martelli Annunciatie
Als tweeluikDeze Annunciatie van Filippo Lippi is verdeeld in twee delen, als een tweeluik, waarbij het punt van vereniging wordt weergegeven door het centrale perspectief dat, in een complexe architecturale setting, enkele gebouwen presenteert tegen de achtergrond van een open loggia. In de scène verschijnen rechts de maagd Maria, staand afgebeeld, afgeleid van het lezen van een heilig boek dat op een lessenaar is geplaatst. Ze wordt verrast door de plotselinge verschijning van Gabriël. Wat maken haar handgebaren duidelijk? De aartsengel, knielend voor haar, kijkt haar verlegen en zacht aan. Hij houdt de witte lelie naar achteren vast.Bijzonder is dat Lippi op de linkerhelft nog twee engelen heeft geplaatst op een trede. Zij kijken in de verte en niet naar Maria. De engel links kijkt ons recht aan, alsof hij onze aanwezigheid opmerkt. Ze dragen geweven rode sokken die dezelfde kleur hebben als hun bovenkleding. Onder dit rode gewaad dragen ze lichtgrijze outfits die met een touw om hun middel zijn gebonden. Maria draagt een donkerder grijs gewaad met gouden omlijning en een lichtgekleurd hoofddeksel. Ze kijkt neer op Gabriël en gebaart met haar hand naar hem. Ze steekt misschien haar hand uit om de tak van hem te ontvangen, hoewel hij die niet naar haar lijkt uit te steken. Daarover bestaat een aardige anekdote (zie onder). Daarboven vliegt de heilige Geest in de gedaante van een duif die gouden stralen uit zijn snavel zendt in de richting van Gabriël en Maria. De gezichten van de figuren zijn niet extreem realistisch. Hun lichamen vertonen echter een contrapposto, wat hun houding natuurlijker maakt. De gebouwen en architectuur hebben echter wel een hoog niveau van realisme, geschilderd in een zeer klassieke Italiaanse renaissancestijl. Er zijn twee bogen aan weerszijden van de onderwerpen en we kijken door de bogen naar binnen om het tafereel te zien. Achter de figuren lijkt een tuin te liggen van kleine bomen en een die bijna net zo hoog is als de gebouwen eromheen. Deze boom staat in lijn met Gabriël, die er recht voor staat. Dit kan zijn gebruikt om zijn belang aan te duiden en om hem tot een hoofdonderwerp te maken, waardoor hij zich onderscheidt van de andere engelen. De hele binnenplaats vertoont symmetrie in de rijen bomen en gebouwen die aan weerszijden staan. Het stadsbeeld loopt door op de achtergrond met kerken en hoge gebouwen die boven de horizon uitsteken. De kerken zijn te herkennen aan hun puntige torentoppen die hoger staan dan de andere gebouwen. Het altaarstuk werd waarschijnlijk gemaakt in opdracht van Niccolò Martelli, een rijke Florentijn, of door zijn zonen, ter nagedachtenis aan hun vader die een van de financiers was van de wederopbouw van de basiliek van San Lorenzo ten tijde van de Medici. Dit verklaart waarom de predella bestaat uit scènes uit het leven van Nicolaas: Het altaarstuk wordt beschouwd als het eerste werk waarin gotisch elementen werden afgezworen ten gunste van een vierhoekig geometrisch schema. Sommige elementen verwijzen naar de Vlaamse schilderkunst, waarvoor Filippo Lippi vooral tijdens zijn verblijf in Padua een grote interesse toonde, zoals het gebruik van licht dat verschillende glans-effecten creëert volgens het oppervlak en de virtuoze glasachtige ampul (zie onder). Het compositieschema en de opstelling van de Maagd Maria en Gabriël lijken te zijn geïnspireerd op het hardstenen reliëf van Donatello. |
AmpulBij Maria's voeten is een uitsparing in de vloer die net groot genoeg is om er een ampul in te laten passen. Door de positie van deze ampul ontstaat er een rechte verticale lijn met de handpalm van Maria. Dit brengt de aandacht van de kijker terug naar Maria. De ampul is half gevuld met helder water dat de essentie van zuiverheid van Maria symboliseert. Door sommige kunsthistorici wordt deze ampul beschouwd als een van de meest waarheidsgetrouwe en mooiste stillevens in de geschiedenis van de Europese kunst. |
Predella De gereconstrueerde predella van dit altaarstuk bestaat uit drie compartimenten met zoals gezegd scènes uit het leven van Nicolaas, van links naar rechts:
|
De lelieVasari in zijn Vite:Naar men zegt was Fra Filippo zo'n wellusteling dat wanneer hij een vrouw zag die hem aanstond, hij er alles voor overhad om haar te krijgen: en als het met geld niet lukte, probeerde hij de vlam van zijn liefde min of meer te doven door, al pratende in zichzelf, het portret van die vrouw te schilderen. En zozeer liet hij zich in zijn begeerten gaan dat, eenmaal in deze gesteldheid verkerend, hij zich nauwelijks of in het geheel niet meer bezighield met het werk dat hij onder handen had. Vandaar dat Cosimo de' Medici hem eens, na hem opdracht te hebben gegeven voor een werk, opsloot opdat hij geen tijd zou verspillen buitenshuis; maar reeds na een dag of twee, gedreven door amoureuze vervoering of liever gezegd dierlijke driften, nam de schilder op een avond een schaar, knipte stroken uit de beddelakens, liet zich uit het raam zakken en joeg dagenlang zijn genot na. Toen Cosimo merkte dat Fra Filippo ervandoor was, liet hij naar hem zoeken, en uiteindelijk keerde de schilder toch naar zijn werk terug; sindsdien liet Cosimo hem vrij te komen en te gaan zoals het hem zinde, want het speet hem bijzonder Fra Filippo te hebben opgesloten, beseffende hoezeer deze in zijn dwaasheid gevaar liep; daarom deed hij voortaan zijn best hem met attenties aan zich te binden, zodat hij des te sneller werd bediend, en hij zei dat voortreffelijke, zeldzame vernuften uit de hemel stammen en geen trekezels zijn.Het verhaal gaat nu dat Lippi - kwaad dat men hem van zijn vrijheid had beroofd door hem op te sluiten - deze Annunciatie zo heeft geschilderd dat Gabriël de lelietak niet aan Maria overhandigt, maar achter zich houdt ondanks dat zij haar hand ernaar uitstrekt. Als het niet waar is, is het mooi bedacht. |
|
Filippo Lippi (±1406-±1469)
Annunciatie (1437-41) Tempera op panelen, 175 x 183 cm Florence - San Lorenzo (Martelli kapel) |