WALBURGA VAN EICHSTÄTT

Tielse wonderen
Plantagenet
Walpurgisnacht

Heilig gezin

De heilige maagd Walburga of Walburgis is nooit werkzaam geweest in onze streken. Het vermoeden bestaat dat Friese kooplui in de Karolingische tijd vanuit Eichstätt de verering van Walburga met relieken hebben meegebracht. Kerken in Antwerpen, Brugge en Oudenaarde in België en in Nederland zijn (of waren) er Walburgiskerken te Amby, Arnhem, Drogeham, Groningen, Netterden, Ried, Tiel, Zutphen en de kapel van het Arca pacis benedictinessen-klooster in Driebergen.

Walburga was een dochter van de heilig verklaarde Richard van Engeland en zijn vrouw Wuna (gezamenlijke feestdag op 7 februari). Zij werd rond 710 wellicht in Wessex geboren. Legenden uit de 10e eeuw vertellen dat haar heilige ouders een koningspaar waren. Vader zou met zijn twee zonen Willibald en Wunibald via Rome naar het Heilig Land gepelgrimeerd zijn en in Lucca gestorven, waar hij als een heilige wordt vereerd. Na haar opvoeding, misschien in het klooster Wimborn (Zuid-Engeland), werd Walburga met haar broers en enkele medezusters als missionaire hulp voor haar oom Bonifatius naar Duitsland gezonden. Na de dood van Wunibald was zij van 761 tot haar dood in 779 abdis van het door hem gestichte klooster te Heidenheim, waar zij een dubbelklooster van maakte.

Verschillende legendarische bronnen hebben leven en wonderen van Walburga beschreven:

Als de duivel, tijdens de oversteek van Engeland naar Duitsland een hevige storm op zee veroorzaakt, wordt die storm op het gebed van Walburga gestild.
Als Walburga aankomt bij het door haar broer gestichte dubbelklooster te Heidenheim, verschijnt er over het klooster een goddelijk licht.
Eens wordt de hulp van Walburga ingeroepen door een kasteelheer die een zieke dochter heeft. De slotbrug wordt echter bewaakt door een wilde hond. Walburga weet het beest tot bedaren te brengen door de geestkracht van de liefde die in haar woont. Het dier wordt vanaf dat moment haar trouwe metgezel. Vervolgens geneest ze de zieke dochter.
Eens redde ze een kind van de hongerdood, vandaar dat ze vaak korenaren bij zich draagt op afbeeldingen.
In 1042 wordt haar gebeente in een kleine stenen sarcofaag geplaatst waaruit wonderolie vloeide (zie verder).

Vanuit Eichstätt verspreidde Walburga's verering zich over heel Duitsland, Vlaanderen en Noord-Frankrijk. Zij beschermt boeren, kraamvrouwen en huisdieren, aangeroepen tegen bijtende honden, hondsdolheid, hoesten en oogziekten.
In het verleden waren er voor Walburga maar liefst vier feestdagen gereserveerd: 25 februari of 26 februari in een schrikkeljaar (de Migratio of Obitus, haar sterfdag), 1 mei (de Prima Translatio, de eerste overbrenging van haar relieken in 870 van Heidenheim naar Eichstätt), 4 augustus (de Adventus, de komst van de heilige uit Engeland), en 24 september (de Elevatio of Secunda Translatio, de tweede overbrenging in 893/894 van Eichstätt naar Monheim).

Wonderolie

Walburga behoort ook tot een groep heiligen die myrobliet worden genoemd. Toen Walburga's lichaam een eeuw na haar dood werd overgebracht naar het naar haar genoemde klooster te Eichstätt, waar Willibald bisschop was geweest, werd bij de opening van het graf namelijk een geneeskrachtig vocht ontdekt. Sindsdien vloeit er, naar wordt verteld, elk jaar van 12 oktober tot 25 februari vocht druppelsgewijs uit de bodem van de stenen kist en wordt opgevangen in vergulde schalen: de Sint-Walburgisolie. Jarenlang is deze olie in ampullen uitgedeeld als geneesmiddel tegen oog- en andere kwalen.

Tielse wonderen

De Walburgkerk in Tiel werd gesticht in het midden van de 10e eeuw als kerk van een nonnenklooster. In 1015 stichtte bisschop Adelbold van Utrecht een kapittel van seculiere kanunniken in de kerk. Het klooster was toen al verdwenen. In 1136 zijn de Walburgkerk en een groot deel van de stad Tiel afgebrand. De kanunniken vertrokken in 1328 naar Arnhem met medeneming van Walburga's relieken, waarna de kerk met alle bijbehorende rechten en goederen werd gekocht door de commanderij van de Duitse orde te Ophemert. In 1346 (of 1354?) brandde de kerk opnieuw af. Zij werd pas in 1403 na herbouw weer in gebruik genomen. De Walburgkerk is in 1679 afgebroken. De huidige Dominicuskerk aan het Sint-Walburgkerkpad staat op de plaats van de vroegere kloosterkerk. Interieur noch liturgie verwijzen naar Walburga. Haar gedachtenis leeft momenteel alleen nog verder in de straatnaamgeving.
Van de Tielse cultus voor Walburga is slechts bekend dat omstreeks 1022 vier wonderen zouden zijn geschied, en tussen 1024 en 1027 nog één wonder. Personen uit Engeland, Duitsland en de Nederlanden werden voor het altaar van Walburga genezen van bezetenheid, bloedingen of verstijving. Een boetepelgrim raakte er van zijn ijzeren ketenen verlost, die als ex-voto aan de muur van de kerk werden opgehangen. De eerste vier mirakelen zijn door de koster van de kerk beschreven in een verslag en een brief uit 1022-1026 aan bisschop Adelbold van Utrecht. Deze wonderen in de nabijheid van haar overblijfselen zetten pelgrims aan om de plaats te bezoeken. Zoals het een goede heilige betaamt, trad er daadwerkelijk een recuperatie op nadat een zieke hierom had gesmeekt. Een man uit Wiesbaden die over zijn hele lichaam trilde, was al na een week de rust zelve. Een Engelse schipper was er eveneens slecht aan toe voordat hij onder de hoede van Walburga kwam. Hij werd door zijn kompanen in een dwangbuis de kerk binnengedragen. Bijzonder aan dit verhaal is dat hij pas bezeten werd nadat hij in Tiel aankwam. Gelukkig was de redding nabij. Na zijn gedwongen tocht naar de Sint-Walburgkerk nam de razernij aanvankelijk toe, maar de man kwam langzaamaan weer tot zijn zinnen. Een wonder als dit zal hebben bijgedragen aan de bijzondere verering die Walburga genoot onder scheepslieden.

Plantagenet

Walburga wordt soms afgebeeld met een wapenschild met drie rennende leeuwen. Dit wapenschild behoort toe aan het Engelse koningshuis Plantagenet. Walburga kan historisch gezien niet tot dit koningshuis behoord hebben. Godfried V van Anjou, de stamvader van dit geslacht, werd pas geboren in 1113, dus zo'n vier eeuwen na Walburga. Het schild moet natuurlijk haar Engelse komaf en adellijke bloed suggereren.

Walpurgisnacht

Ook de Walpurgisnacht heeft op de naam na feitelijk niets met Walburga te maken. Een van oorsprong voorchristelijk feest dat in sommige Europese landen wordt gevierd in de nacht van 30 april op 1 mei - waarbij alle magische machten, met name de heksen, losbreken - is later vanwege deze datum Walpurgisnacht genoemd. Op 1 mei wordt de translatie van Walburga's relieken naar Eichstätt namelijk herdacht. De nacht heeft zoals gezegd met Walburga weinig van doen, behalve dan dat zij hekserij juist bestreed.