BERNARDINO POCCETTI
Antoninus van Florence
Stichter San Marco kloosterIn 1389 in Florence geboren als zoon van notaris Niccolò di Pierozzo kreeg hij de naam Antonio, die spoedig vanwege zijn kleine en tere gestalte overging in Antonino, 'kleine Antonius'. Op 15-jarige leeftijd meldt hij zich aan bij het dominicanerklooster van de Santa Maria Novella. De prior, Johannes Dominici, vond hem veel te jong en te teer en gaf hem de opdracht binnen een jaar het Decretum Gratiani, een zeer uitvoerig werk uit circa 1140 over het kerkelijk recht, uit zijn hoofd te kennen. Tot zijn verbazing hoorde hij Antoninus na nauwelijks een jaar de gehele inhoud opzeggen en op alle vragen een correct antwoord te weten, waarop hij hem tot de orde toeliet.In hetzelfde jaar werd in Fiesole een nieuw klooster van de dominicanen geopend. Antoninus vertrekt naar dat klooster en Fra Angelico en hij raakten daar bevriend. Hij was achtereenvolgens prior van de kloosters in Foligno, Napels, Siena, Rome en Fiesole. Antoninus leidde een leven van strenge boetvaardigheid. Hij sliep nauwelijks want hij bracht de nacht voornamelijk ofwel in gebed door, of met geestelijke lezing of met schrijven. De orderegel onderhield hij nauwgezet. Alleen bij zware ziekte at hij vlees. Zijn bed was de grond of houten planken. Altijd droeg hij een haren boetekleed. Dikwijls deed hij ook een ijzeren gordel om zijn blote lichaam. De maagdelijke zuiverheid bewaarde hij ongerept gedurende zijn hele leven. Volgens de legende kreeg Antoninus van een boer eens een korf met fruit. Hij toonde hem zijn dankbaarheid met de woorden: 'God vergelde het u.' De boer dacht echter iets meer te verdienen, waarop Antoninus zijn dankwoorden op een stuk papier schreef. Hij legde dat vervolgens op een balansweegschaal naast het fruit. Het stuk papier bleek zwaarder te zijn. De boer vroeg daarna om vergiffenis. Hij stichtte in 1436 het klooster van San Marco in Florence waarvan hij ook prior werd. Antoninus liet voor de cellen van de monniken Fra Angelico de fresco's aanbrengen. In die tijd kwam de bisschopszetel in Florence vrij. De intriges van verschillende kandidaten maakten de verkiezing van een opvolger tot een langdurige zaak. Fra Angelico kreeg het ambt aangeboden, maar hij smeekte Eugenius IV (paus van 1431-1447) liever Antoninus te kiezen. De paus voldeed aan dit verzoek, maar hij maakte de keuze van Antoninus niet eerder aan de Florentijnen bekend dan dat de hele vergadering daarmee ingestemd had. Antoninus was er verbaasd over dat men aan hem gedacht had voor het vervullen van zo'n hoge positie en was er zo afkerig van, dat alle smeekbeden de taak op zich te nemen zinloos bleken. Hij vluchtte naar Sardinië, maar werd al snel door pauselijke gezanten achterhaald. De paus gaf hem het bevel te gehoorzamen. Antoninus schikte zich uiteindelijk in zijn lot en werd in 1446 gewijd. Bij de plechtige intocht naar de kathedraal liep Antoninus op blote voeten in een versleten habijt luid te wenen. Dit is ook te lezen in het Italiaanse onderschrift op het hier afgebeelde fresco van Bernardino Poccetti. In de kapel zagen mensen hem vaak in geestverrukking met een bovennatuurlijk glanzend gelaat en soms zweefde hij daarbij boven de grond. Antoninus wierp zich op als beschermer van de rechten van de armen en van de kerk tegen De'Medici-familie. Hij stichtte daarvoor het college Buonomini di San Martino, de goede lieden van Sintmaarten. Eens gebeurde het dat hij de speeltafel van een kansspel omverwierp. Beschaamd knielden de deelnemers neer en smeekten om vergeving. Een ander keer joeg hij met een gesel een aantal lieden de kathedraal uit, die de dienst door hun tumult verstoorden. De imitatio Christi is hier niet te ontkennen. Elk jaar bezocht hij zijn hele bisdom, altijd te voet. Op een van die tochten werd zijn muilezel bij het oversteken van een rivier door de stroom meegesleurd. Een enkel kruisteken van Antoninus was voldoende om dier en berijder in veiligheid te brengen. Vanwege zijn inzicht in geestelijke zaken kreeg hij de eretitel Il Consultore, de Raadsman of Il Padre, de Vader. Zijn Summa Chronica was de meest omvattende wereldgeschiedenis van zijn soort. Op zijn naam staan ook: Summa Moralis, Confessionale, Opera a ben vivere, De ornatu mulierum en Sermones. Antoninus overleed in 1459 en is heiligverklaard door Adrianus VI (de enige Nederlandse paus van 1522-1523). Het Roomse Martelaarsboek herdenkt Antoninus op 2 mei en 10 mei, maar zijn kerkelijke feestdag is tegenwoordig op 4 mei. |
CyclusIn de 17e eeuw kreeg de Fabbroni familie de Antoninus kruisgang van het San Marcoklooster in Florence in bezit om er overleden familieleden bij te zetten. Toen werden werden ook de 28 lunetten beschilderd met scènes uit het leven van Antoninus Pierozzi. Tussen 1602 en 1612 begon Bernardino Poccetti aan deze fresco-cyclus. Pietro Dandino (1646-1712) voltooide de serie in 1693.Poccetti plaatst het onderwerp van de intocht in het fresco naar de achtergrond. Interessant is hier de afbeelding van de voorgevel van de Dom van Florence. De oorspronkelijke façade werd in 1588 afgebroken om plaats te maken voor een nieuwe voorgevel in de stijl van de renaissance. Een gebrek aan financiële middelen leidde ertoe dat deze nooit werd gebouwd en dat de kathedraal eeuwenlang een eenvoudige bakstenen westgevel had. Pas in 1887 kreeg de Dom zijn huidige voorgevel. Op het fresco zien we aan de bovenzijde van de gevel nog het baksteen. Op de voorgrond krijgen enkele toeschouwers alle ruimte. Opvallend daarbij is de anachronistische invoeging in de groep aan de rechterkant van een man met een dominicaner koorkap over zijn hoofd. Het is Girolamo Savonarola (1452–1498) die toen nog geboren moest worden. Het laat goed het belang en de vitaliteit zien van Fra Girolamo's verering in de 17e eeuw en zijn geïdealiseerde band met Antoninus. Enkele toeschouwers wijzen in een bepaalde richting. De man rechtsvoor wijst naar zichzelf. Verwijst dit naar de intriges rondom de aanwijzing van de nieuwe bisschop? De Italiaanse tekst onderin verwijst naar het feit dat Antoninus zich op alle mogelijke manieren zichzelf van deze erelast probeerde te bevrijden, maar uiteindelijk op bevel van Eugenius IV op 13 maart 1446 vanuit Fiesole plechtig, maar blootsvoets en voortdurend huilend Florence binnenkwam. |
|
Bernardino Poccetti (1548-1612)
Antoninus als bisschop aangewezen (1608-09) Fresco, 230 x 412 cm Florence - Museo San Marco (Antoninus kruisgang, lunet 05) |