RAFAËL

Madonna Diotalevi

Voorbeeldkinderen voor rijke families

De Madonna's met Kind die Rafaël schilderde in Umbrië worden gekenmerkt door de figuur van Maria frontaal in halve lengte. Haar hoofd is nederig gebogen, terwijl ze majestueus is geschilderd ten opzichte van het landschap op de achtergrond. Haar mantel is om haar hoofd geslagen zodat ze lijkt op een non.
Het Christuskind is naakt met zijn beentjes stijfjes naast elkaar. Hij maakt een zegenend gebaar naar Johannes de Doper als kind.
,
In 1842 kocht de net opgerichte Gamäldegalerie in Berlijn het op deze pagina afgebeelde schilderij van markies Diotalevi van Rimini. Het werk toont de Maagd Maria met haar Kind op schoot. Hij zegent het kind Johannes de Doper die van links nadert.

In de late middeleeuwen groeide de belangstelling voor Johannes de Doper in de volksdevotie. Kleine schilderijen om op te hangen in particuliere huizen werden in grote getale vervaardigd door renaissance-kunstenaars als Perugino, Pinturicchio, Botticelli, maar ook door Rafaël.

De dominicaan Giovanni Dominici (±1355-1419) stelde deze twee kinderen in zijn Regola del governo di cura familiare als voorbeeld voor de kinderen van het huis. Maar dergelijke afbeeldingen dienden ook voor families die graag hun rijkdom aan anderen toonden.

Tijdens de Tweede Wereldoorlog werd het schilderij met vele andere kunstwerken door de Nazi's om veiligheidsredenen opgeborgen in de Merkers zoutmijnen in Thüringen. Hierna viel het in Amerikaanse handen en keerde het pas in 1956 terug in Berlijn.

Kinderen Jezus en Johannes

Vanaf de middeleeuwen ontstonden er allerlei stichtelijke en meditatieve commentaren op de evangeliën. De informatie over het leven van Jezus is daarin vaak zo uitvoerig beschreven dat het de evangeliën verre achter zich laat. Men weet van alles te vertellen, bijvoorbeeld hoe de kleine Johannes de Doper zoveel van Maria hield, dat hij vrijwel niet uit haar armen te krijgen was.
Schilderijen met de kinderen Jezus en Johannes de Doper werden enorm populair en hebben een rijke artistieke en theologische achtergrond. Deze werken weerspiegelen zowel religieuze tradities als artistieke trends door de eeuwen heen. Ze waren bedoeld om religieuze verhalen en thema's toegankelijker en begrijpelijker te maken voor het publiek.
Jezus en Johannes de Doper zijn familieleden: volgens het Evangelie van Lucas is Johannes de Doper de zoon van Elisabet, een familielid van Maria. Johannes wordt gezien als de voorloper van Christus, die de weg bereidt voor de komst van Jezus en zijn missie op aarde. Jezus wordt vaak afgebeeld met symbolen van zijn toekomstige lijden en opstanding.
De composities tonen vaak de Madonna met de kinderen, wat niet alleen de relatie tussen Jezus en Johannes benadrukt, maar ook de Heilige Familie en de menselijke kant van hun goddelijke missies. Er is een sterke nadruk op tederheid en de onschuld van de kindertijd, wat sterk contrasteert met de toekomstige lijdensweg van Jezus en de onthoofding van Johannes. De ontmoeting van de jonge Jezus en Johannes kan worden gezien als een prefiguratie van de doop van Jezus door Johannes en de erkenning van Jezus' goddelijke missie.
De kleine Johannes is vaak al gekleed in het kamelenharen kleed dat hij later draagt. Als hij een kruisstaf draagt symbolisert deze het latere lijden van Jezus. Als Johannes een wijzend gebaar maakt naar Jezus wordt de bijbeltekst 'Zie het Lam Gods' in herinnering geroepen die Johannes uitspreekt voordat hij Jezus zal dopen.

Pinturicchio & Perugino

Op het eerste gezicht doet het aan Rafaël (niet unaniem) toegeschreven schilderij niet onmiddellijk denken aan een werk van hem, maar eerder aan dat van (een leerling van) Perugino en/of Pinturicchio.
Vergelijk deze twee werken van hen met dat van Rafaël.
De gehele compositie lijkt geleend van Pinturicchio (linkerafbeelding).
Het zegenende Kind lijkt van het werk van Perugino (rechterafbeelding) bijna een replica te zijn en houding en kleurstelling van de Madonna zijn hier bijna identiek.

^{Pinturicchio - Madonna (1490-95) (Cambridge - Fitzwilliam Museum; tempera op paneel; 57 x 41 cm)
Perugino - Madonna della Conzolazione (1496-98) (Perugia - Galleria Nazionale dell'Umbria; olieverf op paneel, 183 x 130 cm)}

Raffaello Sanzio (1483-1520)
Madonna Diotalevi (1500-02)
Olieverf op paneel, 69 x 50 cm
Berlijn - Gemäldegalerie