Rembrandt koos hier als onderwerp een episode uit hoofdstuk 7 van het bijbelboek Ester.
Ester legt tijdens de door Rembrandt sober uitgebeelde maaltijd aan haar echtgenoot koning Ahasveros de geslepen plannen uit van Haman, zijn raadgever, die een voorstel heeft ingediend de volledige gemeenschap van Joden te vernietigen.
Het dramatische conflict tussen de drie personen wordt uitgedrukt door hun beheerste maar welsprekende gebaren.
De scène heeft een gespannen sfeer en is gevuld met achterdocht.
Ester is stralend, alsof haar jurk is afgezet met een lange rij kostbare edelstenen.
Ahasveros slaat met zijn scepter op tafel.
Haman wordt ondergedompeld in de schaduw en staart in zijn beker wijn.
In het jodendom is hij een van de "slechteriken".
Rembrandt laat dat hier beeldend zien.
Toneelstuk
Het verhaal van Ester was veelvuldig het onderwerp van toneelvoorstellingen in de zeventiende eeuw, met name in joodse gemeenschappen ter gelegenheid van het Poerim-feest.
In 1659 werd het toneelstuk Hester, oft verlossing der Jooden in de Amsterdamse stadsschouwburg opgevoerd.
Het erg geliefde stuk met vijf bedrijven was geschreven door Johannes Serwouters en opgedragen aan Leonora Huydecoper van Maarsseveen, de vrouw van Jan J. Hinlopen.
De pogroms in 1648 en 1649 in Polen zijn de aanleiding geweest tot het schrijven van het toneelstuk.
Mogelijk gebruikte Serwouters een Spaans voorbeeld: La hermosa Éster van Lope Fél. de Vega Carpio, of naar het Frans: Esther van Pierre Du Ryer.
De dialoog aan het eind van de banketscène luidt daar als volgt:
Ahasveros: Gy Haman, vloek nu vry de stront van uw geboort.
Haman: Waar berg ik my? Ik derf den Vorst niet meer aanschouwen.
Rembrandt maakte dit schilderij naar aanleiding van het toneelstuk.
Gedicht
In 1662 verscheen in Amsterdam een bundel met de verzamelde gedichten van Jan Vos (1610-1667), die acht gedichten bevat op schilderijen uit de verzameling van Jan Jacobsz. Hinloopen (1626-1666), schepen te Amsterdam.
Het eerste, aan een schilderij uit deze collectie gewijde gedicht is Haman by Hester en Assueer te gast & c. door Rembrandt geschildert.
Eenige Schilderyen in 't Huis van den E. Heer Jan Jakobsen Hinloopen, Scheepen t'Amsterdam.
Hier ziet men Haman bij Asueer en Hester eeten.
Maar 't is vergeefs, zijn borst is vol van spijt en smart.
Hy byt in Hesters spijs: maar dieper in haar hart.
De Koning is van wraak en raazery bezeeten.
De gramschap van een Vorst is schriklijk als ze raast.
Die alle mannen dreigt, wordt door een vrouw verbaast.
Zoo stort men van het top in 't dal der teegenspoeden.
De wraak die langzaam komt gebruikt de wreedtste roeden.
Rembrandt Harmanszoon van Rijn (1606-1669)
Haman bij Ester en Ahasveros te gast (1660)
Olieverf op doek, 73 x 94 cm
Moskou - Poesjkinmuseum
