REMBRANDT
Oude vrouw
Oude vrouw 1In de zeventiende-eeuwse Hollandse schilderkunst kom je vaak voorstellingen van oude mannen en vrouwen tegen.Juist de gerimpelde huid vond men schilderachtig. Op het schilderij van Rembrandt zit een oude vrouw op een rijk gebeeldhouwde kruisstoel in een niet nader gespecificeerd interieur. Ze is verdiept in een lijvig boekwerk, met een tekst in nep-Hebreeuws. Rembrandt benadrukt haar concentratie in haar verweerde gezicht, dunne geknepen lippen en kleine haviksneus. Met gerimpelde hand raakt ze de tekst aan. Haar gezicht is overschaduwd, maar de gedrukte bladzijden van het boek zijn fel belicht. Dit laatste zou een aanwijzing kunnen zijn dat de inhoud van het boek 'verhelderend' is. De vrouw draagt een gefantaseerd kostuum dat bestaat uit een rode, met bont afgezette mantel en een ietwat vreemd hoofddeksel, mogelijk ontleend aan 16de-eeuwse prenten of schilderijen. De hier geschilderde vrouw komt ook in andere werken van Rembrandt voor. Langetijd werd ze geïdentificeerd als Neeltgen Willemsdr van Zuytbrouck, zijn moeder. Tegenwoordig wordt deze identificatie ontkend. Het idee om familieleden of bekenden als historische of bijbelse figuur af te beelden is ontstaan om deze figuur voor de toeschouwer van het schilderij tot leven te laten komen. Hoogstwaarschijnlijk gaat het om de profetes Hanna die samen met de ziener Simeon in de tempel aanwezig is als Jezus daar wordt gepresenteerd door zijn ouders. |
Oude vrouw 2 Inmiddels is het overtuigend toegeschreven aan Carel van der Pluym, een neef en leerling van Rembrandt. Rembrandt en zijn leerlingen waren gefascineerd door mensen op leeftijd die zij liefdevol weergaven. Daarom is het moeilijk voorstelbaar dat er tijdgenoten waren die aanstoot namen aan het uitbeelden van ouderdom. Lichamen zonder gebreken pasten beter bij de Italiaanse en Franse kunst en spraken meer tot de verbeelding. Dit roept vanzelf de vraag op of Rembrandt en zijn leerlingen bewust de controverse opzochten of 'gewoon' de natuur navolgden. Misschien is een 'lelijk' onderwerp wel een goed middel om mooie kunst te maken. Op het werk van Carel van der Pluym zien we een in gedachten verzonken vrouw in een grote leunstoel, met een dik boek op schoot en in haar hand een leesbrilletje. Misschien is het dezelfde bijbel als op het werk van Rembrandt, maar nu dichtgeslagen. De verflagen zijn opvallend dik opgebracht, in brede toetsen. Een röntgenopname van dit schilderij laat onder de huidige compositie een andere voorstelling zien. Als je de röntgen een kwartslag draait, zie je onder andere een oude vrouw, met haar hoofd gedraaid. Het was niet ongebruikelijk dat doeken en panelen opnieuw werden gebruikt, want de materialen waren niet goedkoop. |
|
Rembrandt Harmanszoon van Rijn (1606-1669)
Oude lezende vrouw / Profetes Hanna (1631) Olieverf op paneel, 60 x 48 cm Amsterdam - Rijksmuseum Carel van der Pluym (1625-1672) Oude vrouw met bijbel (1655-60) Olieverf op doek, 98 x 78 cm New York - The Frick Collection |