KRING VAN REMBRANDT
Bebloede jas
Het bijbelse verhaalToen Ruben weer bij de put kwam en ontdekte dat Jozef er niet meer in zat, scheurde hij zijn kleren. Hij ging naar zijn broers terug. ‘De jongen is weg!’ riep hij. ‘Wat nu, waar moet ik heen?’ Toen slachtten ze een bokje, pakten Jozefs veelkleurige gewaad en dompelden dat in het bloed. Daarna lieten ze het naar hun vader brengen met de boodschap: ‘Dit hebben we gevonden. Kijk eens goed, is dit niet het bovenkleed van uw zoon?’ Jakob herkende het en riep uit: ‘Het kleed van mijn zoon! Hij moet verslonden zijn door een roofdier! Hij is verscheurd, Jozef is verscheurd!’ Jakob scheurde zijn kleren, deed een rouwkleed om en rouwde over zijn zoon, dagenlang. Al zijn zonen en dochters deden hun best om hem te troosten, maar hij wilde niet getroost worden en zei: ‘Ik zal rouw dragen totdat ik naar mijn zoon in het dodenrijk afdaal.’ Zo treurde Jakob om zijn zoon. (Genesis 37,29-35) |
VondelHet verhaal van Jozef voedde de verbeelding van Nederlandse kunstenaars, niet alleen vanwege zijn wonderbaarlijke heldendaden, maar ook vanwege de jaloezie, het bedrog en verraad die het complexe verhaal van zijn leven kenmerken. De oorzaak van veel van die jaloezie was het veelkleurige gewaad dat zijn vader, Jakob, hem had gegeven als teken dat hij de favoriete zoon was.In deze dramatische visualisatie voel je de volledige gruwel van het moment dat Jakob het bebloede gewaad voor zich ziet worden gehouden, en je kunt Jakobs gekwelde kreet bijna horen doordringen in de duisternis van de late namiddag. Joost van den Vondel beschrijft in zijn tragedie Jozef in Dotan de zorgen van Jakobs oudste zoon, Ruben, die zich voorstelde hoe het tafereel zich zou ontvouwen als Jakob het kleet te zien krijgt: Myn Godt, ick schrick. och wat een huis wil ginder leggen,Het stuk van Vondel was een enorm succes en werd in de jaren 1640 en 1650 talloze keren vertoond in de Amsterdamse Schouwburg. Het hierboven afgebeelde schilderij is een bijna letterlijke weergave van Rubens woorden. Jakobs zwaaiende armen en benen onthullen een ontroostbare man die verwoest is door het vreselijke nieuws dat een wild beest zijn favoriete zoon heeft gedood. Vondel interpreteert de bijbelse tekst zo dat een logenbo, een bode met een leugen, het bebloede gewaad aan Jakob toont. Wie is dan de herder die achter deze boodschapper staat, een van Jozefs broers, Ruben? Andere familieleden, waaronder een biddende man linksonder, proberen Jakob fysiek en emotioneel te steunen, maar het mocht niet baten. Twee honden, een aangetrokken door het bloed op het gewaad en een door de bejaarde kale aartsvader Jakob, versterken het drama van het verhaal. Andere figuren zijn nieuwsgierig naar het tumult maar durven niet te dichterbij te komen. We zien verder jammerende vrouwen en de kleine Benjamin die geheel rechts nog net binnen het kader van het schilderij valt. |
Gerbrand van den Eeckhout?
Lang werd gedacht dat dit doek geschilderd was door Rembrandt, maar deze toeschrijving is al een aantal jaren niet meer bevestigd. Meest recentelijk is voorgesteld dat het schilderij halverwege tot eind jaren 1660 is gemaakt door Gerbrand van den Eeckhout, grotendeels op basis van overeenkomsten die er zijn tussen het schilderij en een tekening van Van den Eeckhout van hetzelfde onderwerp, mogelijk een voorstudie (zie afbeelding). De opvallende overeenkomsten tussen de tekening en het schilderij lijken in eerste instantie die conclusie te onderbouwen. In elk werk ligt de radeloze Jakob rechtsonder met zijn armen wijd gespreid terwijl familieleden hem proberen te troosten. Op de directe achtergrond omlijst een groot architectonisch bouwwerk met een gebogen opening een blik in de verte. Desalniettemin zijn er voldoende verschillen tussen de twee werken - bijvoorbeeld in de hoek van Jakobs uitgestrekte armen en het aantal en de plaatsing van de figuren die de scène bevolken - om te suggereren dat de tekening een onafhankelijke creatie was die slechts losjes verbonden was met het schilderij.
Een definitieve toeschrijving voor dit schilderij is daarom nog niet gemaakt en spreken de bronnen over 'Kring van Rembrandt'. Uitvoerige informatie over dit werk is te vinden op The Leiden Collection. |
|
Het bebloede gewaad van Jozef wordt aan Jakob getoond
Kring van Rembrandt Olieverf op doek, 114 x 96 cm (1650-55) The Leiden Collection Gerbrand van den Eeckhout (1621-1674) Pen in bruine inkt, bruin en grijs gewassen, 21 x 16 cm (±1665) Parijs - Louvre |