In die tijd trad Johannes de Doper op in de woestijn van Judea. Hij verkondigde: ‘Kom tot inkeer, want het koninkrijk van de hemel is nabij!’ Dit was de man over wie de profeet Jesaja sprak toen hij zei: ‘Een stem roept in de woestijn: “Maak de weg van de Heer gereed, maak recht zijn paden.”’ Johannes droeg een ruwe mantel van kameelhaar met een leren gordel; hij voedde zich met sprinkhanen en wilde honing. Uit Jeruzalem, uit heel Judea en uit de omgeving van de Jordaan stroomden de mensen toe en ze lieten zich door hem dopen in de rivier de Jordaan, waarbij ze hun zonden beleden.
Toen hij zag dat veel farizeeën en sadduceeën op zijn doop afkwamen, zei hij tegen hen: ‘Addergebroed, wie heeft jullie wijsgemaakt dat je het komende oordeel kunt ontlopen? Breng liever vruchten voort die tonen dat jullie tot inkeer gekomen zijn. En denk niet dat je bij jezelf kunt zeggen: Wij hebben Abraham als vader. Want ik zeg jullie: God kan uit deze stenen kinderen van Abraham verwekken! De bijl ligt al aan de wortel van de boom: iedere boom die geen goede vruchten voortbrengt, wordt omgehakt en in het vuur geworpen. Ik doop jullie met water als teken van jullie inkeer, maar na mij komt iemand die machtiger is dan ik; ik ben het zelfs niet waard om zijn sandalen voor Hem te dragen. Hij zal jullie dopen met de heilige Geest en met vuur; Hij houdt de wan in zijn hand, Hij zal zijn dorsvloer reinigen en zijn graan in de schuur bijeenbrengen, maar het kaf zal Hij verbranden in onblusbaar vuur.’ (Matteüs 3,1-12)
Expressief
Met een expressief gebaar preekt Johannes de Doper op een heuvel voor een grote menigte. De positionering, maar ook de verlichting, wijzen naar het middelpunt van de actie. Op dit kleine schilderij van Rembrandt verzamelen bijna honderd figuren zich bij de Jordaan om naar de preek te luisteren. Zoals uit de Evangeliën blijkt, riep Johannes het volk van Israël op om zonde te belijden en zich te bekeren, want het koninkrijk van de Messias was nabij. De mensen worden op uiteenlopende manieren afgebeeld: een figuur in Japanse ridderharnas, een man met veren hoofdtooien en mensen in oosters aandoende gewaden. Terwijl sommigen de woorden van Johannes gretig volgen, steekt een groep van drie mannen in het midden van de afbeelding in woede de hoofden bij elkaar: het 'addergebroed', de farizeeën en sadduceeën.
Naar de gevoelens van Rembrandts mensen hoef je nooit te gissen, omdat ze altijd van de gezichten zijn af te lezen. Ook of juist wanneer ze een passieve rol hebben. Je ziet als het ware de memorabele ‘huh?’s en ‘hmm’s van de hoorders. Rembrandt was een schilder van actie en reactie.
Rembrandt van Rijn (1606-1669)
Prediking van Johannes de Doper (1634-35)
Olieverf op doek, 63 x 81 cm
Berlijn - Gemäldegalerie
