plaSERVATIUS - Reliekbuste  Paul Verheijen

SERVATIUS

Reliekbuste

Geschenk

In 1403 schonk hertog Hendrik van Beieren een reliekbuste van Servatius aan de gelijknamige kerk Sint Servaas in Maastricht als dank voor een genezing. De heilige en bisschop van Tongeren was in 384 in de stad overleden en was sindsdien het voorwerp van grote verering.

De hieronder afgebeelde acht vergulde zilveren reliëfplaquettes sierden waarschijnlijk de sokkel van deze geschonken reliekbuste.
  • De buste ging verloren tijdens het beleg van Maastricht door de hertog van Parma in 1579, maar werd in 1580 vervangen, waarbij de reliëfs van de originele reliekbuste werden vervangen voor andere, meer in lijn met de smaak van die tijd.
  • In 1908 werd een nieuwe achthoekige basis gemaakt met behulp van kopieën van de originele reliëfs.
De reliëfs illustreren episodes uit het leven van Sint Servaas met de verhalende kracht en realistische precisie die kenmerkend zijn voor de toenmalige Nederlandse schilderkunst.
Enkele secundaire relikwieën van Servatius worden bewaard in de schatkamer van de Sint Servaas in Maastricht, een van de belangrijkste spirituele centra van de middeleeuwen. Drie van deze relieken komen ook voor op verschillende plaquettes: zijn ivoren bisschopsstaf, de grote sleutel die Servatius volgens de legende van Petrus zelf had gekregen en een door hem gebruikte kelk.

De acht plaquettes

1 - Servatius ontvangt staf en mijter van engel

Het eerste reliëf toont een engel die de mijter en kromstaf aan Servatius aanbiedt als nieuwe bisschop van Tongeren.

2 - Servatius ontvangt sleutel van Petrus

Na het visioen van Servatius over de dreigende ondergang van Tongeren tijdens een kort verblijf in Maastricht, gaat hij op pelgrimstocht naar Rome om Petrus te smeken bij God voorspraak te doen om de catastrofe af te wenden. Maar Petrus profeteert dat Servatius zijn laatste rustplaats in Maastricht zal vinden en overhandigt hem de sleutel van de Poorten van de Hemel, zodat hij het eeuwige leven kan openen voor allen die erom smeken. De sleutel die op de plaquette is afgebeeld, lijkt in zijn vorm op een zilveren sleutel die geassocieerd wordt met Servatius. Dit kan een aanwijzing zijn dat de reliëfs zijn gemaakt door een goudsmid die bekend was met de heilige schatten van Maastricht. De pelgrimsstaf die de bisschop over zijn schouder draagt, is een waarheidsgetrouwe kopie van een wandelstok uit de 9e eeuw met een T-vormige ivoren kromstaf die nog steeds in de schatkamer van Maastricht wordt bewaard.

3 - Servatius krijgt te drinken van een engel

Een engel daalt uit de hemel neer en brengt een kelk naar de dorstige Servatius, die met zijn staf op de rots heeft geslagen om hem te openen, waardoor een reddende waterbron ontstaat die aan zijn voeten gutst.

4 - Servatius wordt beschermd door vleugels adelaar

Dit wonder zou hebben plaatsgevonden toen Servatius vanuit Rome naar huis ging en hij werd belaagd en gevangengenomen door Hunnen. Een adelaar beschermde Servatius tegen de brandende hitte van de zon, door hem met één vleugel te beschutten en met de andere vleugel hem te waaieren om een ​​briesje te creëren. Attila, de koning van de Hunnen, die op een paard zit, is zo verbijsterd door dit wonderbaarlijke gezicht dat hij de heilige bevrijdt en zich door hem tot het christendom laat bekeren.

5 - Servatius verslaat een draak

De resten van menselijke lijken die rond het monster lagen en de kinderen die hem smeekten hun leven te redden, suggereren dat de bevolking gedwongen was geweest de drakenkinderen mee te nemen om als eerbetoon te worden verslonden. Servatius maakte een einde aan hun beproevingen door de punt van zijn pelgrimsstaf in de bek van de draak te steken. Wanneer Servatius in Metz aankomt, gaan gerespecteerde burgers van Tongeren hem tegemoet en smeken hem om de positie van bisschop over zijn oude bisdom weer te aanvaarden. Servatius reist door naar Tongeren, maar alleen om aan de mensen van de stad te onthullen dat het goddelijke besluit om de stad te vernietigen onherroepelijk is. Hij laat hen de botten van de heilige bisschoppen verzamelen en verplaatst de bisschopszetel naar Maastricht.

6 - Servatius brengt relieken naar Maastricht

In het reliekkistje dat Servatius en een tweede geestelijke op hun schouders dragen, liggen de stoffelijke resten van zijn heiligverklaarde voorgangers. De stoet trekt van Tongeren richting de stadspoorten van Maastricht. Op de achtergrond is een van de twee torenspitsen van de aan Servatius gewijde kerk te zien.

7 - Servatius wordt na zijn dood door engelen toegedekt

Servatius is gestorven in Maastricht en zijn dood gaat gepaard met wonderbaarlijke hemelse voortekenen. Engelen vliegen omlaag en dragen zijn ziel omhoog naar de hemel. Andere engelen verzorgen het lijk. Twee engelen bedekken het lichaam met het hemelse gewaad, terwijl op de achtergrond drie priesters gebeden opzeggen.

8 - Servatius brengt versteende kinderen tot leven

Servatius zou zijn verschenen om mensen te genezen en wonderen te verrichten, zelfs na zijn dood. Op een keer klommen 's nachts twee kinderen over de muur in de wijngaard van de heilige om zich tegoed te doen aan de rijpe druiven. Dan verschijnt er een eerbiedwaardige oude man aan hen, berispt hen en spreekt een spreuk over hen uit, die hen vastbindt aan de wijnranken, waar ze moeten wachten tot hun verwanten hen vinden. Twee kinderen rechts zijn vastgeklemd aan de wijnranken terwijl ze druiven plukken. De handen van de stelende kinderen zijn van hun armen afgehakt en houden nog steeds de druiven vast. Links naderen de verwanten van de kinderen biddend en brengen druiven als votiefoffers aan de tronende Servatius.

Anoniem
Scènes uit het leven van Servatius (1403)
Zilveren reliëfplaquettes
Hamburg - Museum für Kunst und Gewerbe
2016 Paul Verheijen / Nijmegen