Paul Verheijen
Hoofdmenu Zoeken Aanvullingen E-mail Actueel Site info Bijbel Exposities Films Heiligen Steden Kunstenaars Boeken Exegese


Hoofdmenu Aanvullingen E-mail Site info Actueel

JAN STEEN

Batseba

Verleidster

De vraag of Batseba koning David verleid heeft door te gaan baden in zijn blikveld, laat het bijbelverhal onbeantwoord.
Verleidster of niet, Jan Steen heeft haar wél zo uitgebeeld: blote borst en benen, uitdagende blik.
Voor Jan Steens doen is zij opmerkelijk naakt.
Dat het hier niet gaat om The Fortune Teller - zoals het werk in het verleden ook wel gedoopt is - maar om de bijbelse Batseba, wordt duidelijk uit de brief die zij in haar rechterhand houdt.
Weliswaar wordt die brief in het bijbelverhaal niet genoemd - David zond boden om Batseba te halen - maar dit briefmotief is al sinds de vroege 16de eeuw aanwezig in uitbeeldingen van dit verhaal.
De oude vrouw met hoofddoek en wandelstok die naast Batseba staat, komt ook niet in de bijbeltekst voor.
Ze heeft het uiterlijk van de traditionele koppelaarster die regelmatig door Jan Steen is uitgebeeld, vaak in scènes waarin het draait om liefde en verleiding.
Jan Steen suggereert dat zij Davids brief heeft overhandigd aan Batseba.
Vertrouwelijk heeft zij haar hand gelegd op haar schouder.
Haar kromme houding en oude gezicht contrasteren met de jeugdige schoonheid van Batseba.
Ontspannen laat Batseba haar voet verzorgen (knippen?) door een meisje dat met een schaartje volledig in haar taak opgaat.
Koning David ontbreekt.
Ook dat is vrij gebruikelijk en als we hem wél zien dan staat hij ergens als klein figuurtje op de achtergrond op het balkon van zijn paleis toe te kijken.

Batseba zit op een terras met tegelvloer en links een stenen rondboog.
Boven haar hoofd is een doek gedrapeerd die met een punt is bevestigd aan de boom die rechts in de tuin achter de balustrade staat.
De fontein links, waarin water stroomt uit een gebeeldhouwde vis met putto, verwijst naar het bad dat Batseba zojuist heeft genomen.
De achtergrond is donker waardoor Batseba's blauw met witte jurk helder afsteekt.

De houding van de over elkaar geslagen benen van Batseba suggereert een inkijkje.
Het hondje aan haar voeten lijkt dit ook te beseffen.
Het uitgetrokken muiltje dat rechts voor het toiletgerei staat, benadrukt de erotiek van de scène.

Speciale betekenis

Voor Jan Steen had het verhaal blijkbaar een speciale betekenis, want voor zover bekend schilderde hij het tafereel nog vijf keer vaker.
Het meest 'verhuld' heeft hij haar op een werk uit rond 1660 (afbeelding A) gekleed in contemporaine jurk en met een koppelaarster in een 17de eeuws, Hollands interieur.
Ook hier kijkt Batseba de toeschouwer recht aan terwijl zij Davids brief ophoudt.
De aanhef is te lezen:
alder / Schonte / Bersabé / omdat ...

Een ander opmerkelijk werk uit circa 1668 (afbeelding B) lijkt op een bordeelscène, waarop Batseba ons achteroverliggend met een glas wijn in de hand met een dronken blik direct aankijkt.
De koppelaarster bij de deur rekent af met een klant.
Linksachter staat een bed en aan de wand hangt een schilderij waarop de Verloren Zoon uit de herberg wordt gejaagd.
Ook hier lezen we Batseba's naam in de aanhef van de brief: Berse ....
Jan Steen (1626-1679)

A - Batseba ontvangt de brief van koning David (1660-61)
Olieverf op paneel, 42 x 33 cm
Particuliere collectie

B - Het toilet van Batseba (±1668)
Olieverf op paneel, 62 x 46 cm
Boedapest - Museum voor Schone Kunsten (Szépmüvészti Muzeum)

C - Het toilet van Batseba (1670-75)
Olieverf op paneel, 58 x 45 cm
Los Angeles - J.Paul Getty Museum
2016 Paul Verheijen / Nijmegen