Paul Verheijen

JAN STEEN

Lot en zijn dochters

Dronkenschap

Zelden werd dronkenschap treffender verbeeld dan op dit werk van Jan Steen.
In een veilingcatalogus uit 1770 werd het werk nog betiteld als Twee vrouwspersonen zich vermaakende met een vrolyk oud Man.
Twee jaar later heeft men blijkbaar ontdekt wie die oud Man is, want dan wordt het schilderij betiteld als Een stuk, verbeeldende Loth, die door zyn Dogters met Wyn beschonken wordt.
In 1623 was er een boek over Lot verschenen De Nuchteren Loth geschreven door de Haarlemse predikant Daniël Souterius waarin drankmisbruik werd gehekelt en de oorzaken en gevolgen van dronkenschap en remedies daartegen werden behandeld.
De dronken Lot past naadloos in het oeuvre van Jan Steen waarin drank en ongeoorloofde seksualiteit vaak hand in hand gaan.

Decorumverlies

Lot leunt dronken achterover met een lege wijnbeker in de rechterhand, terwijl zijn dochters hun best doen hem te verleiden.
Hij heeft elk gevoel voor decorum verloren met zijn beschonken blik, opengevallen bontmantel en ontbloot bovenlijf.
De muil aan zijn linkerbeen is van zijn voet gevallen waardoor een dunne plek in zijn afgezakte sok zichtbaar wordt.
Opvallend is overigens dat zijn linkerbeen geschilderd is met een rechtervoet, terwijl de muil wel duidelijk een linkermuil is.
Op zijn hoofd draagt hij een opgebonden lap stof.
De linkerdochter staat op het punt de strik van Lots broekband los te maken, een niet mis te vatten handeling die zich dan ook in het midden van de compositie bevindt.
Haar borsten zijn al half ontbloot, uitzonderlijk voor Steen die zelden naakt schilderde.
In haar andere hand houdt ze een tinnen wijnkruikje waaruit ze Lot kan bijschenken.
De tweede dochter ondersteunt haar vader of helpt hem zelfs overeind zodat hij uit het volle glas kan drinken dat zij hem voorhoudt.
Lot heeft echter meer aandacht voor haar dan voor de wijn en begerig strekt hij zijn arm naar haar uit.
Met het exotische kapje met dunne sluier die over haar blote schouders valt, haar jurk met ingesneden mouwen en haar Romeinse sandalen, verbeeldde Steen haar als een verleidelijke jonge vrouw.
De glazen fles met geopende stop die naast haar staat, is nog half gevuld.
Links in de doorkijk steekt Lots vrouw als zoutpilaar donker af tegen de rode gloed van het brandende Sodom.
Achter de dochter links ligt wat reisbagage waaruit het heft van een zwaard omhoogsteekt dat in deze pikante context gezien moet worden als een fallussymbool.
Lots rode hoofddeksel met de brede rand en splitten die op de voorgrond ligt, komt vaker voor op schilderijen van Jan Steen en wordt bijna altijd gedragen door lachende, dwaze of komische figuren.
Jan Steen (1626-1679)
Lot en zijn dochters (1665-67)
Olieverf op doek, 86 x 169 cm
Konstanz - Städtische Wessenberg-Galerie
2016 Paul Verheijen / Nijmegen