Paul Verheijen

ANDREA DI BARTOLO

Caterina van Siena

Zwarte mantels

Caterina van Siena is in het iets bredere centrum van dit altaarstuk de enige figuur van wie het gezicht volledig wordt getoond.
In haar rechterhand, onder een kruisbeeld, houdt ze enkele van de ruim 360 brieven vast die van haar bewaard zijn gebleven.
Ze wordt aan weerszijden geflankeerd door vier andere tertiarissen van de dominicanessen, tijdgenoten, die er vanwege hun zwarte mantels (mantellate allemaal hetzelfde uitzien.
Volgens de geschilderde onderschriften betreft het van links naar rechts:
  • Johanna Soderini van Florence (gestorven 1367)
    Zalig verklaard in 1827 (feestdag 1 september)
  • Johanna Vanna van Orvieto (1264-1306)
    Wees geworden op vijfjarige leeftijd en achtervolgd door onzedelijke mannen, gevlucht uit het huis van haar pleegouders toen deze een huwelijk arrangeerden, met maagklachten en voortdurend braken die pas herstelden na het innemen van de hostie, zalig verklaard in 1754 (feestdag 23 juli)
  • Margherita van Città di Castello (of Metola) (gestorven 1320)
    Blind zijnde werd zij door haar ouders het huis uitgejaagd, daarom aangewezen op liefdadigheidsinstellingen en enige rijke families, had een grote devotie voor de Heilige Familie, mensen die haar hebben gekend, noemden haar de onschuld zelve, stierf in grote armoede op 33-jarige leeftijd, werd bijgezet in de plaatselijke dominicanerkerk en in 1588 zalig verklaard (feestdag 13 april)
  • Daniela van Orvieto (gestorven 1390) (feestdag 1 april)
Op de predella zien we scènes uit het leven van Caterina bij of in de cel waarin zij in eenzaamheid mystieke ervaringen beleefde.

Bill Viola

Het veelluik van Di Bartolo inspireerde Bill Viola tot het maken van de video-installatie Catherine's Room.
Vijf kleurenvideo's horizontaal gerangschikt, zoals de panelen van de predella, omlijsten de kamer van een vrouw die de hele dag door haar dagelijkse taken doet, altijd alleen.
Elk scherm toont een bezigheid op een ander moment van de dag: ochtend (yogaoefening en appel eten), middag (kleding verstellen), zonsondergang (schrijven), avond (kaarsen aansteken) en nacht (naar bed gaan).
Aan de muur van de kamer is er een klein raam waardoor we een glimp opvangen van de takken van een boom die op elk scherm op een ander moment in zijn jaarlijkse cyclus wordt afgebeeld, van wanneer hij in het voorjaar bloeit tot hij aan het einde van het jaar al zijn bladeren heeft afgeworpen.
Zo laten de video's niet alleen een volledige dag zien met het veranderende licht, ze laten ook de loop van een jaar zien door de verschillende fasen van vegetatie en de loop van het menselijk leven van wakker worden (geboorte betekenen) tot slapen (de dood vertegenwoordigen).
In de installatie van Viola is Catherine niet de heilige van die naam.
Deze predella is het verhaal van de acties van een vrouw gevangen in de intimiteit van een eenzaam leven, tot op zekere hoogte met een heiliging van de dagelijkse routine zoals gesuggereerd door de impliciete, maar sterke verwijzing naar het predella-formaat en naar de religieuze en verhalende traditie die dit met zich meebrengt.
Zo worden de vloeiende gebaren van de vrouw omgezet in een bijna ritueel vlak, waardoor de aandacht wordt gevestigd op haar individualiteit.
Catherine's ego wordt expressief aangegeven door haar lichaamstaal, een eenzame aanwezigheid in een ruimte die is gebouwd om op het podium van een theater te lijken: altijd hetzelfde maar steeds veranderend afhankelijk van de manier waarop het is ingericht.
Alleen met zichzelf, net als ieder van ons als we haar observeren, verdient Catherine onze blik om diezelfde reden.
Haar eenzaamheid en haar kamer zijn van ons.
Andrea di Bartolo (1360/1370–1428)
Caterina van Siena met vier andere tertiarissen (1394-98)
Murano (Venetië) - Museo Vetrario

Bill Viola (1951-2024)
Catherine's Room (2001)
Kleurenvideo op vijf LCD-panelen, 38 x 246 x 6 cm totaal
Tilburg - Museum De Pont
2016 Paul Verheijen / Nijmegen