Paul Verheijen
Hoofdmenu Zoeken Aanvullingen E-mail Actueel Site info Bijbel Exposities Films Heiligen Steden Kunstenaars Boeken Exegese


Hoofdmenu Aanvullingen E-mail Site info Actueel

JHERONYMUS BOSCH (atelier)

Aanbidding door de koningen

Architectuur

Naast de schilderijen in Madrid en New York is dit de derde Aanbidding door de koningen die met Jheronimus Bosch in verband is gebracht.
Er bestaan aanzienlijk verschillen tussen de drie versies, niet alleen wat de voorstelling betreft. maar ook stilistisch en compositioneel.
Op het hier afgebeelde schilderij valt de vreemde ruimtewerking van de architectuur in het oog.
Maria zit schuin achter de muur links die overgaat in het rieten dak van de stal.
Dat zou betekenen dat de figuren zich grotendeels onder dit dak bevinden.
Het lijkt echter alsof het dak - in verhouding veel te klein - verder naar achteren is geplaatst.
Ook het interieur is qua perspectief nogal vreemd.
De zes belangrijkste personen bevinden zich rond de tafel in het midden van de scène.
Maria zit met het Kind Jezus op haar schoot aan de lange zijde van de tafel, het dichtst bij de kijker.
Een oude Jozef zit aan de andere zijde en begroet de drie koningen.
Vanuit de stal kijken de os en de ezel toe, alsmede twee andere figuren (herders?).
Boven de stal (ver)schijnt de ster die de wijzen de weg had gewezen naar Betlehem.
Om aan te geven dat het hier om een winterse voorstelling gaat, is links op de voorgrond een kaal boompje afgebeeld.
Bovenin loopt het lenteleven echter alweer uit, de inluiding van een nieuw leven.
De fantasievolle stad op de achtergrond moet Jeruzalem voorstellen.

Manna en eucharistie

De oudste koning heeft uit eerbied knielend zijn blauwe hoofddeksel naast zich neergelegd en het deksel van zijn geschenk afgehaald dat hij nu aanbiedt.
Jezus steekt begerig zijn handjes vooruit om het vergulde object gevuld met (wierook?)korrels in ontvangst te nemen.
De andere twee koningen wachten rechts hun beurt af.
De middelste koning kijkt het schilderij uit, alsof wij kijkers daadwerkelijk bij deze aanbidding aanwezig zijn.
Ook hij heeft een verguld object in de vorm van een cilinder bij zich.
De zwarte koning draagt een verguld object dat als een torenspits van een gotische kathedraal met pinakels is versierd.
Op zijn wijde zakmouw is een - door verfslijtage helaas moeilijk te onderscheiden - voorstelling geborduurd van de mannaregen, zoals verhaald in hoofdstuk 16 van het bijbelboek Exodus (zie detailafbeelding).
Vanuit een wolk dwarrelt het manna neer dat door het hongerende joodse volk in de woestijn wordt opgevangen en opgeraapt.
Christenen beschouwen dit verhaal als een voorafspiegeling van de komst van Christus, wiens lichaam en bloed in de eucharistie hulp en kracht biedt aan de gelovigen.
Ook de tafel zou mogelijk naar de eucharistie of het Laatste Avondmaal kunnen verwijzen.
Zoals het manna tot de joden kwam, zo kwam Christus tot de mensheid, gesymboliseerd door de wijzen uit het Oosten.
Jheronimus Bosch (atelier)
Aanbidding door de koningen (1495-1520)
Olieverf op eiken, 78 x 56 cm
Philadelphia - Museum of Art
2016 Paul Verheijen / Nijmegen