JHERONYMUS BOSCH
Kruisdraging & Christuskind
Linkerluik triptiekDit paneel van Jheronmus Bosch was het linkerluik van een triptiek die waarschijnlijk gewijd was aan het lijden van Christus.De voorzijde toont de kruisdraging en op de achterzijde zien we een naakt kindje met een windmolentje en looprekje. Zowel aan de boven- als onderzijde zijn stroken van enkele centimeters afgezaagd. Wat er met het middenpaneel en het rechterluik is gebeurd is onbekend. Op de voorgrond worden de beide moordenaars die tegelijk met Christus zullen worden gekruisigd van hun boeien ontdaan. Links is dat de 'slechte' moordenaar' met voor hem zijn klaarliggende ruwhouten kruis. Volgens Charles de Tolnay (1899-1981) is de persoon die deze moordenaar in bedwang houdt en daarbij de toeschouwer aankijkt niemand minder dan Bosch zelf. Rechts de 'goede' moordenaar die met gevouwen handen en knielend op een ladder zijn misdaad aan een franciscaanse monnik opbiecht. Deze biecht verwijst naar zo'n executieritueel uit de tijd van Bosch. De boomstam van zijn kruis wordt al opgericht. Voor hem ligt een bot van Golgota ('Schedelplaats'). Christus draagt een glad kruis van zorgvuldig timmermanswerk en met berustende gelaatsuitdrukking gaat hij daaronder gebukt. Rond zijn enkels zijn kaarden, spijkerblokken, gebonden die het lopen uiterst pijnlijk maken, een toegevoegd wreed detail dat vaker te zien is in 15e- en 16e-eeuwse afbeeldingen van de kruisweg. Zijn doornenkroon is niet gevlochten, maar gedraaid als een touw. Vooraan marcheert een beulsknecht in een witte tuniek en met een schild waarop een pad is te zien met de buik naar de toeschouwer gericht, symbool van de duivel. Een figuur die tot speculaties heeft geleid is de man in roze gewaad die aan het hoofdeind van Christus' kruis een touw vasthoudt. Zijn volle baard en kale hoofd wijzen op de uit de iconografie bekende fysionomie van de apostel Petrus. Dat zou tamelijk vreemd te noemen zijn, omdat Petrus bij de kruisweg geen rol speelt, juist omdat hij Christus daarvoor drie keer heeft verloochend. Waarschijnlijker gaat het om een van de vele soldaten of beulsknechten uit het 'duivelse' leger. Een man gekleed in rood en blauw legt zijn hand op de staander van het kruis en zou Simon van Cyrene kunnen voorstellen. 
De man vóór Simon draagt een lans en stelt dan mogelijk Longinus voor. Andere merkwaardige details zijn de gestippelde schild van de curieus uitgedoste soldaat bij de 'slechte' moordenaar, de vele merkwaardige hoofddeksels en vooral de grote variatie boosaardige en domme gezichten. De hele compositie is sterk naar rechts gericht, zodat de blik van de toeschouwer van de 'slechte' naar de 'goede' moordenaar wordt getrokken. Het is daarom niet zo verwonderlijk dat een navolger van Bosch het verticale origineel horizontaal heeft gekopieerd (zie afbeelding). |
TondoOmdat het kind op de achterzijde precies samenvalt met Christus op de voorzijde, ligt het voor de hand dat dit kind ook Christus voorstelt.Deze opmerkelijke afbeelding is geschilderd in bruine tinten staande in een tondo tegen een rode achtergrond. Het kinderspeelgoed, een windmolentje, is afgebeeld in precies dezelfde diagonaalhoek als de staander van het kruis op de voorzijde. Het handvat van het looprekje symboliseert dan mogelijk de dwarsbalk. |
|
Jheronimus Bosch (±1445-1516)
Kruisdraging & Christuskind (1490-1510) Olieverf op eiken, 60 x 32 cm Wenen - Kunsthistorisches Museum Jheronimus Bosch navolger Kruisdraging (16e eeuw) Olieverf op paneel, 56 x 87 cm Chicago - Loyola University Museum of Art |