CARAVAGGIO
De jonge Johannes de Doper
Geliefd themaCaravaggio heeft Johannes de Doper opvallend vaak afgebeeld op zijn schilderijen, ofwel zelfstandig, ofwel in verband met diens onthoofding. De hier afgebeelde werken zijn te beschouwen als variaties die Caravaggio vervaardigde op het thema 'jonge Johannes de Doper'. Op al deze versies is Johannes weergegeven als een jongeman van klassieke schoonheid. Het model ervoor was vaak Cecco di Caravaggio, zijn knechtje en leerling. Soms is zijn peinzende blik vrijwel geheel in schaduw gehuld. Wil Caravaggio hiermee aangeven dat Johannes de Dopers blik verduisterd is omdat hij niet direct in de gaten heeft dat Jezus de Messias is?Johannes nu hoorde in de gevangenis over de werken van Christus en liet Hem door zijn leerlingen de vraag stellen: 'Zijt Gij de Komende, of hebben wij een ander te verwachten?'Johannes vertegenwoordigt dan in de lijn der profeten de overgang van de duisternis van het Eerste Testament naar het licht van het Tweede Testament. Soms ontbreken de karakteristieke attributen van De Doper. Het lam is op enkele werken blijkbaar bewust weggelaten, want op röntgenfoto's is soms de ondertekening van een lam te zien met de snuit in twee verschillende standen. Ook Johannes' attribuut van de kruisstaf is niet altijd in beeld, of er resteert nog slechts een sterk afgesneden deel in de rechterhand. De werken zijn raadselachtig en poly-interpretabel. |
RumoerVergeleken met traditionele voorstellingen van Johannes de Doper verrassen de hier afgebeelde schilderijen door de sensuele (gedeeltelijke) naaktheid van Johannes en de geometrische verdeling van zijn ledematen. Vooral volledige naaktheid van een heilige veroorzaakte veel ophef. Caravaggio beeldde niet een volwassen Doper af die in de woestijn leeft, maar een jongeman die poseert.Johannes de Doper betitelde Jezus als het 'Lam Gods' (Latijn: Agnus Dei; Grieks: Amnos tou Theou). Het lam werd om die reden een iconografisch attribuut van Johannes de Doper. Maar Caravaggio beeldt op (1) en (4) een volwassen ram met hoorns af. Dat heeft aanleiding gegeven voor verschillende tamelijk willekeurige interpretaties die mogelijk ook het gevolg zijn van het ontbreken van andere ook traditioneel bij Johannes de Doper horende attributen als een banderol met Ecce Agnus Dei opschrift of een doopschaal.
Schilderij (1)
Johannes is volledig naakt en Caravaggio heeft zich hier waarschijnlijk laten inspireren op de ignudo door Michelangelo geschilderd naast de Erithreïsche sibille in de Sixtijnse Kapel (zie afbeelding). Schilderij (2) Johannes zit een beetje scheef tegen een slecht gedefinieerde achtergrond en kijkt naar de kijker vanuit in schaduw gehulde ogen. Met zijn rechterbeen gebogen, leunt hij naar links en laat beide armen rusten tegen een iets verhoogde rots, waarover de plooien van zijn lichtgevende rode mantel zijn uitgespreid. Het onderste uiteinde van de mantel en een dierenhuid zijn om zijn heupen gedrapeerd en hij houdt een rieten staf in zijn rechterhand. Zijn atletische figuur is gemodelleerd in krachtig chiaroscuro en straalt een buitengewone plasticiteit uit. Schilderij (3) De atletische figuur van de jeugdige Doper zit tegen een nauwelijks gedefinieerde landschapsachtergrond. Hij draagt een witte lendendoek en heeft zijn zware rode mantel om zijn heupen geknoopt. Op de grond liggen in de linker benedenhoek van het schilderij een rieten kruisstaf en doopschaal. De huid van de handen, gezicht en een deel van zijn nek zijn gebruind door de zon en onderstrepen daarmee Caravaggio's gebruik van een model uit het volk en zijn dal naturale manier van werken. De halflange figuratieve compositie wordt beheerst door uitgesproken diagonalen die in tegengestelde richtingen bewegen. Johannes heeft zijn hele lichaam naar links gedraaid en steunt op zijn beide evenwijdig lopende armen. Zijn hoofd daarentegen is naar rechts gedraaid en zijn bijna verontwaardigde ogen, in diepe schaduw geworpen door de krullen op zijn voorhoofd, zijn gericht op iets dat buiten het beeld ligt en zijn eenzaamheid en meditatieve verzonkenheid lijkt te hebben verstoord. Schilderij (4) Dit flink beschadigde werk is in 2000 gerestaureerd. In deze late versie wordt de Doper afgebeeld gekleed in een lendendoek en zittend voor een nauwelijks aangegeven landschap. Achter hem zijn een aantal wijnranken te zien en rechts op de voorgrond enkele toortsen. Een rotsformatie waarover Johannes zijn zware, lichtgevende rode mantel heeft uitgespreid, dient als zitplaats. Johannes leunt tegen de rots links van hem en ondersteunt zichzelf met zijn linkerarm op schouderhoogte. Met zijn rieten staf in de hand kijkt hij de toeschouwer van opzij aan. Het dier naast hem wordt door zijn hoorns net als in versie (1) gekarakteriseerd als een ram. Deze werken maken duidelijk dat Caravaggio - misschien met opzet - sacrale en profane thema's mengt en daardoor speelt met de verwachtingen van de kijker. Hij zet je aan het denken. |
|
Michelangelo Merisi da Caravaggio (1571-1610)
Giovanni Battista 1 - Olieverf op doek, 129 x 95 cm (1602) Rome - Capitolijnse Musea (Palazzo dei Conservatori) 2 - Olieverf op doek, 173 x 132 cm (1602-03) Kansas - Nelson-Atkins Museum of Fine Art 3 - Olieverf op doek, 94 x 131 cm (1606) Rome - Galleria Nazionale d'Arte Antica, Palazzo Corsini 4 - Olieverf op doek, 159 x 125 cm (1610) Rome - Galleria Borghese |