CARAVAGGIO
David met het hoofd van Goliat
Populair onderwerpDe onthoofding van Goliat uit Davids heldenverhaal was voor Caravaggio aanleiding het in tenminste drie nu bekende werken te schilderen.Voorstellingen van onthoofdingen en afgehouwen hoofden behoren tot de meest agressieve kunstuitingen. Ze zijn bedoeld om waardering uit te drukken voor de onthoofder of onthoofdster (zie Judit) of voor de onthoofde (zie Johannes de Doper). Voorstellingen van David met het hoofd van Goliat waren uiterst populair bij Caravaggio en zijn navolgers, de caravaggisten. |
1 - Touw om haar Het licht van buiten het schilderij valt op Davids been, arm en zijde en op de massieve schouders, de rechterhand en het afgeslagen hoofd van Goliat. Al het andere is donker, zelfs het gezicht van David is vrijwel onzichtbaar in de schaduw. De jonge Caravaggio zal met dit chiaroscuro vele beroemde navolgers krijgen. Een wond op het voorhoofd van Goliat laat zien waar hij is geveld door de steen uit de slinger van David. Onder Davids voet liggen nog twee stenen. Daar is ook nog het zwaard van Goliat deels te zien. De actie is intens persoonlijk en privé, geen triomf, geen legers, geen overwinning. Caravaggio toonde aanvankelijk Goliats gezicht met wilde ogen, open mond, rollende tong en oogbollen naar de rand van de kassen. Maar in het uiteindelijke schilderij worden deze gruwel en fysieke pijn verbannen en gaat de aandacht van Goliat naar de stille en efficiënt werkende David. Mogelijk vond de opdrachtgever het origineel overdreven gewelddadig. Slechts de tot vuist gebalde hand van Goliat resteert. Bijna nonchalant bindt David nu het touw in het hoofdhaar van zijn gedode vijand Goliat, knielend op diens romp. Alles is hierop gericht, er is geen achtergrond, er zijn geen andere personages. Uit kopieën van dit werk blijkt dat het origineel waarschijnlijk aan beide kanten is vernauwd. Het werk kan niet strakker gekadreerd worden dan nu: staande zou David buiten de lijst vallen en ook het hoofd van Goliat past net in de rechter benedenhoek. Rechtsonder staat het inventarisnummer 1118 van het Palacio del Buen Retiro in Madrid. |
2 - Presentatie Dit schilderij 2 - vrij uitzonderlijk door Caravaggio geschilderd op hout - laat een meer triomferende David zien. Het model voor David lijkt een meer volwassen versie te zijn van de puberale Cupido van Amor Vincit Omnia en twee werken met Johannes de Doper. Sommige kenners identificeren hem als Francesco Boneri, bijgenaamd Cecco, een jongen waarvan bekend is dat hij Caravaggio's hulpje was in Rome. In de periode 1610-1625 schilderde hij veel op de manier van Caravaggio, hetgeen hem de artiestennaam Cecco del Caravaggio opleverde. David is uitgebeeld als een mooie jongeling. Zijn eenvoudige kleding doet denken aan de oudheid. De tas die hij draagt moet Davids herderstas zijn met daarin onder andere stenen voor zijn slinger die hier ontbreekt. Hij is van onderaf weergegeven wat David hoger en groter maakt waardoor zijn heldhaftigheid wordt geaccentueerd. Blik en houding zijn gericht op een persoon buiten het kader, mogelijk koning Saul. |
3 - Nederigheid 
In dit verband is de inscriptie op het blad van het zwaard interessant: H-AS OS. Dit is vermoedelijk een afkorting van HumilitAS Occidit Superbiam, nederigheid doodt trots, een uitdrukking die we bij Augustinus lezen bij zijn uitweiding over Psalm 33: David is als een prefiguratie van Christus, net zoals Goliat een prefiguratie van de duivel is. En omdat David Goliat neersloeg, is Christus degene die de duivel heeft verslagen. Maar wat betekent het dat Christus degene is die de duivel heeft verslagen? Nederigheid doodt de trots. Sindsdien citeer ik het voorbeeld van Christus, mijn broeders, nederigheid wordt ons bij uitstek aanbevolen. Want hij heeft voor ons een weg gebaand door nederigheid. Omdat we ons door trots van God hadden teruggetrokken, konden we alleen door nederigheid naar hem terugkeren, en we hadden niemand om ons voor te houden om ons na te volgen.Had Caravaggio berouw van een leven van misdaad en losbandigheid, waaronder de moord op Ranuccio Tomassoni op 28 mei 1606? Gebruikte hij dit schilderij met de inscriptie op het zwaard om genade te smeken, hoogstwaarschijnlijk van kardinaal Scipione Borghese aan wie hij het werk samen met andere schilderijen had aangeboden? Hier zien we dan hoe origineel Caravaggio was. Hoe uniek is het boete te doen en spijt te betuigen door jezelf af te beelden als Goliat, het geïncarneerde kwaad? De kracht van de werken 2 en 3 ligt in het contrast tussen de schoonheid van David en de gruwelijkheid van Goliats hoofd dat al het schilderij lijkt te verlaten om aan Saul getoond te worden. David houdt het vast bij de haren, onderuit het hoofd vloeit het bloed nog rijkelijk en op het voorhoofd zien we de wond van de steen die Goliat velde. |
|
Michelangelo Merisi da Caravaggio (1571-1610)
David con la testa di Golia 1 - Olieverf op canvas, 110 x 91 cm (1598-99) Madrid - Prado 2 - Olieverf op paneel, 91 x 116 cm (1600-01) Wenen - Kunsthistorische Museum 3 - Olieverf op canvas, 125 x 101 cm (1609-10) Rome - Galleria Borghese |