CARAVAGGIO
Judit
Andere versies Twee jaar later, op een persconferentie in Parijs, werd het gepresenteerd. Bekend was al dat Caravaggio minstens twee keer een schilderij heeft gemaakt over de onthoofding van Holofernes. Een later in Napels geschilderde versie, was al eeuwen spoorloos. Is het nu op zolder gevonden werk (afbeelding B) deze andere versie? Of hebben we hier van doen met een tweede door Louis Finson gemaakte kopie (afbeelding A)? Zoals te doen gebruikelijk bij nieuwe vondsten, is er discussie over 'de echtheid'. Veilinghuis Marc Labarde in Toulouse zou het werk op 27 juni 2019 veilen, maar twee dagen daarvoor heeft een anonieme vermoedelijk Amerikaanse koper het voor een onbekend bedrag weggekaapt. De geschatte opbrengst zou volgens het veilinghuis liggen tussen de 120 en 150 miljoen euro. De koper heeft het mogelijk willen uitlenen aan een belangrijk museum buiten Frankrijk. Mij zou het niet verbazen als dit de dependance is van het Louvre in Abu Dhabi die al eerder opzien baarde met de aankoop van een omstreden werk van Da Vinci. Bij de onthoofding van Holofernes is het contrast tussen Judit en de slavin opvallend. Judit is een jonge vrouw en de slavin oud, waardoor de schoonheid van Judit benadrukt wordt. Holofernes lijdt hevig pijn in zijn doodsangst en probeert zich tevergeefs op te richten. Zoals vaak bij Caravaggio is er nauwelijks decor, op het ook in het verhaal nadrukkelijk genoemde bedgordijn na. De kijker kan zich volledig concentreren op de drie personages. |
De vroege versieDe drie hoofdrolspelers verschijnen op de onmiddellijke voorgrond van een interieur. Judit is samen met haar dienstmaagd Abra de tent van Holofernes, die dronken op zijn bed ligt, binnengedrongen om zijn hoofd af te hakken. Met haar linkerhand heeft ze de Assyrische generaal bij de haren gegrepen en is halverwege met het zwaard in haar rechterhand zijn hoofd van zijn romp te scheiden. Het krachtig gemodelleerde lichaam van Holofernes is verkrampt, het bloed spuit in brede stromen uit zijn keel en zijn gezicht is vertrokken van pijn en schrik. Achtergrond voor de dramatische gebeurtenis is een artistiek gedrapeerd rood gordijn dat verwijst naar de setting van de scène - de tent van Holofernes - en er tegelijkertijd een theatervoorstelling van lijkt te maken. De hele compositie wordt bepaald door spanningsvolle tegenstellingen, als het ware opgebouwd in contraposti. Judit lijkt geen partij voor de machtige Assyrische generaal. Ze kijkt met duidelijke afgrijzen naar het van pijn vertrokken gezicht van haar slachtoffer en lijkt, met haar armen uitgestrekt, zo ver mogelijk bij hem vandaan te blijven, zelfs onwillekeurig terug te deinzen voor de vreselijke, bloedige daad die ze desalniettemin moet uitvoeren om haar volk te redden. Haar jeugdige schoonheid en de erotische charmes waarmee ze Holofernes betoverde en zo toegang kreeg tot zijn tent, wordt geaccentueerd door de oude meid aan haar zijde. De laatste staart zonder medeleven naar het tafereel, klaar met een donkere zak om het afgehakte hoofd van Holofernes in te verbergen, dat Judit vervolgens triomfantelijk aan het volk van Israël zal presenteren als bewijs van hun bevrijding. De bijna groteske gezichtsuitdrukking van de meid biedt daarmee een effectieve weerlegging van Judits gevoelige psychologische karakterisering. Alle drie figuren zijn dal naturale uitgevoerd.Terwijl schilderijen van het onderwerp traditioneel ofwel het moment vóór de onthoofding van Holofernes lieten zien ofwel de triomfantelijke Judit die zijn reeds afgehakte hoofd droeg, koos Caravaggio voor de dramatische climax van de gebeurtenissen. Caravaggio is vooral geïnteresseerd in het verbeelden van extreme emoties en de psychologische dimensie van het drama. De nadruk die wordt gelegd op Judits al te menselijke zwakheid, versterkt alleen maar de betekenis van haar heldhaftige daad. Dit schilderij is het eerste grote historieschilderij in het oeuvre van Caravaggio. Hij heeft het verhaal omgevormd tot een teatro degli affetti van grote psychologische impact en indrukwekkende fysiek. Op de vroege versie werd Judit oorspronkelijk met blote borsten afgebeeld. Dit verbergen van deze naaktheid is ongetwijfeld gebeurd door opdrachtgever Ottavio Costa, want Caravaggio zelf had niet veel op met burgerfatsoen. Het gezicht van de oude dienster lijkt direct afkomstig van karakterstudies van Leonardo da Vinci en Judit is net zo naturalistisch geschilderd als La Fornarina van Rafaël. |
TerechtstellingEr bestaat een een aantal theorieën die de wrede realistische uitbeeldingen van deze onthoofdingen verklaren.De eerste verklaring zegt dat de uitbeeldingen van de onthoofdingen zijn gebaseerd op terechtstellingen die in Caravaggio's tijd in Rome plaatsvonden. Een tweede theorie legt een verband met de moord die Caravaggio had begaan. Hij had al een indrukwekkend strafblad toen hij in de avond van 28 maart 1606 op het Romeinse Campo Marzio ging tennissen met Ranuccio Tomassoni uit Terni. Op een gegeven moment kregen ze ruzie waarop Caravaggio zijn tegenstander heeft vermoord. Hij werd berecht en mede met het oog op zijn criminele voorgeschiedenis kreeg hij de zwaarst denkbare straf opgelegd: de dood door onthoofding. Het vonnis kon worden voltrokken door ieder willekeurig individu dat hem op straat herkende. Vanaf dat moment begon Caravaggio op een bijna obsessieve manier onthoofdingsscènes te schilderen. Hoe het ook zij: Caravaggio lustte in elk geval wel pap van onthoofdingsverhalen, want hij heeft ook twee andere andere bijbelse onthoofdingen op doek gezet en ook die in verschillende versies: - David die Goliat onthoofdt - Onthoofding van Johannes de Doper |
Model
Sommige kunsthistorici herkennen in het hoofd van Holofernes een zelfportret van Caravaggio.
De vrouw die model stond voor Judit is geïdentificeerd als Fillide Melandroni. Zij was een gevierde courtisane uit die tijd. Ze stond ook model voor Maria (Magdalena) en voor Catharina. Afbeeldingen: Caravaggio - Portret van de courtisane Fillide Melandroni (v/h Berlijn - Gemäldegalerie; olieverf op doek; 66 x 53 cm; vernietigd in 1945) Daaronder details van Catharina, Maria (Magdalena) en Judit |
|
Michelangelo Merisi da Caravaggio (1571-1610)
Decapitazione di Oloferne (1598-99) Olieverf op doek, 145 x 195 cm Rome - Palazzo Barberini Louis Finson (<1580-1617) Olieverf op doek, 103 x 128 cm (afbeelding A) Napels - Palazzo Zevallos Stigliano Caravaggio / Finson? Olieverf op doek, 144 x 174 cm (afbeelding B) Verenigde Staten? - Particuliere collectie |