EUPHEMIA VAN CHALCEDON

Bewijs van orthodoxie

Martelingen

Euphemia van Chalcedon zou volgens de laat antieke Fasti Consulares Vindobonenses, lijsten van belangrijke gebeurtenissen gerangschikt naar de jaren van de Romeinse consuls, in 303 tijdens de vervolging van Diocletianus ter dood veroordeeld zijn. Volgens een andere traditie stierf zij in 309 te Chalcedon onder Galerius. Een Passio met de eerste versie, opgenomen in hoofdstuk 134 van de Legenda Aurea vertelt voornamelijk over de verschillende martelingen die zij onderging.
Het Roomse Martelaarsboek verwoordt dit op haar liturgische gedenkdag 16 september aldus:

Te Chalcedon de geboorte van de heilige maagd en martelares Euphemia die onder keizer Diocletianus en de proconsul Priscus pijnigingen, kerkerstraf, geseling, de marteling met het folterrad, met vuur, met zware stenen en wilde dieren, ook geseling met roeden, foltering met scherpe zagen en gloeiende pannen om Christus' wil met moed doorstond. Maar toen zij weer naar de wilde dieren in het theater gebracht werd en tot God bad, dat Hij toch eindelijk haar ziel tot zich wilde nemen, heeft een van de dieren haar heilig lichaam een beet toegebracht, terwijl de andere haar voeten likten en zo gaf zij haar onbevlekte geest weer aan God.

Chalcedon-wonder

Van groter gewicht voor haar reputatie was de legendarische rol die haar werd toegedicht op het onder paus Leo I gehouden concilie van Chalcedon in 451.
Op dit concilie werd voor de volgende eeuwen het dogmatisch inzicht in de persoon en de natuur van Jezus van Nazaret vastgelegd. Daarover bestreden elkaar twee richtingen:

Monofysitisme, van het Grieks monos, 'enige' en physis, 'natuur', is de leer die stelt dat Christus slechts één natuur had, de goddelijke. De menselijke natuur van Jezus zou volledig zijn opgenomen of opgegaan in de goddelijke natuur, zodat er in feite nog maar één natuur overbleef na de incarnatie. De abt Eutyches (378-454) van een klooster bij Constantinopel was aanhanger van deze opvatting.
Duofysitisme leert daarentegen dat Christus twee (Grieks duo) naturen heeft, een volledig goddelijke en een volledig menselijke, die beide in één persoon verenigd zijn, zonder vermenging, verwarring of verandering.

Als het monofysitisme waar zou zijn, zou het lijden van de mens Jezus geen betekenis hebben gehad. Het concilie werd gehouden in de naar Euphemia genoemde, eind 4e eeuw gebouwde, basilica te Chalcedon waar haar gebeente rustte. De legende vertelt dat de concilievaders haar graf zouden hebben laten openen om bij haar hart een document met een monofysitische geloofsbelijdenis te laten leggen en op haar voeten een duofysitische, waarna zij het graf sloten en verzegelden. Toen dat weer geopend werd, lag de monofysitische belijdenis aan haar voeten en de duofysitische bij haar hart. Het bewijs was geleverd en het monofysitisme van Eutyches werd dus tot ketterij verklaard.

Deze theologische verdeeldheid speelde later ook aan het Byzantijnse hof. Onder Justinianus I de Grote (keizer van 527-65) werden de monofysieten vervolgd. Zijn vrouw Theodora hing juist deze richting aan. Zij kreeg het aan de stok met de in 536 paus geworden Silverius, omdat die weigerde de monofysitische bisschop Anthimos te beschermen. Deze paus werd de speelbal tussen het keizerlijke echtpaar. Theodora verbande Silverius naar het eiland Ponza, Justinianus haalde hem weer terug. Theodora smeedde daarop een complot met pauselijk vertegenwoordiger Vigilius. Die stuurde Silverius opnieuw in ballingschap. Door honger en ontberingen gekweld deed Silverius in 537 afstand van het pausschap en overleed kort daarna. Vigilius werd toen zelf paus (tot 555). Silverius wordt vanwege deze vernederingen en ontberingen als martelaar vereerd op 20 juni. Een populaire heilige is hij overigens nooit geworden.

Ephemia's verering nam een hoge vlucht na de beeldenstrijd in het Byzantijnse Rijk (730-843). Haar relieken, al eerder vanwege het gevaar van de dreigende Perzen naar Constantinopel overgebracht, werden door de iconoclasten (beeldenstormers) in zee geworpen maar door keizerin Irene, die aan de strijd een einde maakte, in ere hersteld.

Het hier afgebeelde fresco uit de kloosterkerk in het Roemeense Voronet toont het wonder op het concilie van Chalcedon.

Anoniem
Euphemia
Fresco (1547)
Voronet - kloosterkerk