LEGENDA AUREA
Legende
Het boek met de huidige naam Legenda Aurea behandelt volgens de liturgische kalender van het kerkelijk jaar vanaf de Advent het leven van de betreffende heilige of het kerkelijk feest. Het werd tussen 1263 en 1266 gecompileerd en geredigeerd uit reeds bestaande en soms heel oude Latijnse legenden (Legendaria) door de Italiaanse dominicaan Iacopo da Varazze (1228-1298), beter bekend onder zijn Latijnse naam Jacobus de Voragine, aartsbisschop van Genua (zaligverklaard in 1816; feestdag 13 juli).
Op het hier afgebeelde fresco van Ottaviano Nelli (±1385-1446) in de Mariakapel van het Palazzo Trinci in Foligno (een stad o.a. bekend om de vroege boekdrukkunst) staat hij bij de kruisiging links afgebeeld als bisschop met de Legenda Aurea in zijn hand. Dit boek - door hem overigens Legendae Sanctorum genoemd - was in eerste instantie bedoeld als encyclopedisch naslagwerk voor de dominicaner orde die de legenden gebruikten om hun preken te stofferen en te verrijken. Het had zo’n groot succes, tot ver buiten de orde, dat het in de loop van de veertiende eeuw vertaald werd in vele West-Europese volkstalen. Later werden er nog lokale heiligen aan toegevoegd. We kunnen de Legenda Aurea beschouwen als behorend tot het genre van een liturgische handboek, waarin de chronologische volgorde van levens en passies (Sanctorale) wordt gecombineerd met variabele of vaste kerkelijke feesten (Temporale). Dit soort handboeken werden gewoonlijk aangeduid als Summa de ecclesiasticis officiis, Rationale divinorum officiorum of Mitrale. De Voragine citeert bijvoorbeeld geregeld de Franse theoloog en liturgist Jean Beleth (Latijn: Johannes Belethus, actief van 1135-1182). Naar diens voorbeeld verdeelt hij het jaar in verschillende periodes:
|
NaamsverklaringenRuim de helft van de hoofdstukken begint met een verklaring van de naam van de behandelde heilige. Naar hedendaagse inzichten spot deze met de elementaire regels van de wetenschappelijke etymologie, maar we mogen aannemen dat het De Voragine meer ging om een symbolische naamsverklaring. Hij probeerde karaktertrekken of levensfeiten van de heilige in de naam terug te vinden. Om die reden geeft hij vaak meerdere naamsverklaringen met elkaar verbonden door het voegwoord 'of'. De regels die hij hierbij hanteerde staan bekend als interpretatio, betekenis afleiden uit een andere taal, etymologie, betekenis gelijkstellen met woorden of letters, en derivatio, betekenis afleiden van een ander woord. |
HandschriftenZijn Latijnse tekst is in maar liefst meer dan 1000 handschriften bewaard, waarvan circa 70 al zijn geschreven tijdens zijn leven. Veel handschriften in een volkstaal zijn vaak met miniaturen verlucht die weer inspiratiebron werden voor de beeldende kunst. De legenden waren al eerder uitgebeeld in bijvoorbeeld gebrandschilderde ramen, beeldhouwwerken, schilderijen, panelen en fresco's, gemaakt door kunstenaars van grote naam. Na het verschijnen van de Legenda Aurea kwam de religieuze kunst gebaseerd op deze legenden tot grote bloei. Geen ander werk bevat zo veel heiligenverhalen - later hagiografieën genoemd - als de verzameling van De Voragine. Veel van deze kunst is onbegrijpelijk zonder kennis van de Legenda Aurea. |
KritiekIn de renaissance werd de kritiek op vooral de ongeloofwaardigheden van het werk luider en de reformatie liet vervolgens geen spaan heel ervan, hoewel Luther de heiligen wel als voorbeeld bleef stellen voor de christen en enkele legendes gebruikte om er een allegorische uitleg aan te geven. In die zin is ook de bijbel natuurlijk als 'legende' op te vatten.Hedendaagse mensen kunnen of zullen wel of niet vallen voor de charme van bijbelverhalen of de verhalen in de Legenda Aurea. De vraag of ze allemaal echt gebeurd zijn, is volgens mij niet van belang. Ook tegenwoordig leven wij nog steeds met sterke verhalen: sinds wanneer wordt iemand bijvoorbeeld reuzegroot en groen als hij kwaad wordt? Antwoord: sinds de Marvel-strip The Hulk en de serie blockbuster-verfilmingen over hem door Hollywood! Vergelijk de heldendaden van rechter Simson met de heldendaden van de Hulk. Zo zijn er talloze hedendaagse voorbeelden te geven. |
Nederlandse vertalingWanneer op deze website uit de Legenda Aurea wordt geciteerd is dat uit de volledige Nederlandse vertaling 'Levens van de heiligen' - ruim 1000 pagina's - van Ton & Carolien Hilhorst uit 2022. In deze prachtige geïllustreerde uitgave is ook een zeer informatieve inleiding van zo'n 80 pagina's op het werk te vinden. Als bron voor de vertaling werd het tweedelige werk van Giovanni Paolo Maggioni gebruikt uit 2007.De vertalers hebben in ieder geval alles geleverd om de toegang tot dit rijke maar ook vreemd geworden verleden open te houden. |
InhoudDe verschillende edities van de Legenda Aurea hanteren een afwijkende nummering na hoofdstuk 47, omdat bepaalde hoofdstukken hierna soms als niet-authentiek worden beschouwd.Een voorbeeld hiervan is mogelijk het grote hoofdstuk 177 dat maar liefst 406 paragrafen telt en gaat over Pelagius I (paus van 556-561). Deze paus kent echter geen liturgische feestdag, maar zal plaatselijk zijn gevierd. Misschien is het alleen toegevoegd om de geschiedenis van de Longobarden te beschrijven. De lijst hieronder gebruikt de hoofdstuknummering van Maggioni. |