GEERTGEN TOT SINT JANS

Lijden

Man van Smarten

Het paneeltje van Christus als de Man van Smarten wordt veelal toegeschreven aan de schilder Geertgen tot Sint Jans, maar hierover bestaat onder kunsthistorici geen consensus.
Het was waarschijnlijk onderdeel van een tweeluik, waarvan het andere paneel (nog) onbekend is.

Het werk toont allerlei onderwerpen uit het lijdensverhaal.
Graf en kruis geven de afbeelding structuur en de goudkleurige afbeelding geeft het geheel een warme gloed.

Christus met doornenkroon en kruis staat in zijn graf en heeft in zijn borst de lanssteek.
De lans en de stok met de spons die hem aan het kruis werd aangereikt worden rechts op de achtergrond vastgehouden door een engel.
Geheel rechtsboven zijn de werktuigen te zien waarmee Jezus gemarteld werd, inclusief de geselzuil.
De engel uiterst links heeft in zijn handen de enorme spijkers waarmee Jezus aan het kruis werd genageld.
De figuren op de voorgrond zijn van links naar rechts Maria Magdalena, Christus' moeder en Johannes de Evangelist.
Door ze dicht bij elkaar te plaatsen en niet in hun geheel af te beelden, maakte Geertgen een intieme compositie, ondanks de vele thema's die aan bod komen.

Memento mori

Gezien de kleine afmetingen is het paneeltje gemaakt voor privédevotie om thuis bij te bidden, te mediteren of om het lijden intens mee te beleven.
We staan aan de vooravond van de Reformatie, een periode waarin de mens steeds meer zelf invulling ging geven aan de wereld, terwijl het memento mori, het bewustzijn dat hij sterfelijk is, ook nog aanwezig is.
Ontstaan in een tijd waarin veel werd gespiegeld aan het lijden moet Christus ons dus wel aankijken met smartelijke blik.

Geertgen tot Sint Jans (van Haarlem) (1460-65 - 1490-95)
Man van smarten (circa 1490)
Olieverf op paneel, 25 x 24 cm
Utrecht - Catharijneconvent